________________
૪૯
અહિંસામીમાંસા
અહિંસાભગવતીના વિવિધ નામો શ્રી પ્રશ્નવ્યાકરણ સૂત્ર (આગમ) શ્રુતસ્કંધ-૨ અધ્યયન-૧માં અહિંસાભગવતીના વિવિધ ૬૦ નામોનું વિવેચન કર્યું છે.
સૂત્રકારે આશ્રવદ્વારના કથનમાં હિંસાદિ આશ્રવોની વ્યાપકતાને સમજાવવા તેના અનેક પર્યાયવાચી નામનું કથન કર્યું છે. તે જ રીતે અહિંસા આદિ સંવરનું સ્વરૂપ સમજાવવા તેના પર્યાયવાચી નામોનું કથન કર્યું છે. હિંસાની જેમ અહિંસાના પણ બે ભેદ છે. દ્રવ્ય અહિંસા અને ભાવ અહિંસા અથવા સ્વદયા અને પરદયા. પ્રસ્તુત પર્યાયવાચી નામના સ્પષ્ટીકરણથી બંને પ્રકારની અહિંસાનું સ્વરૂપ સમજી શકાય છે. - આ અહિંસા દેવો, મનુષ્યો અને અસુરો સહિત સમગ્ર લોકને માટે દ્વીપની સમાન, ત્રાણ-રક્ષા કરનાર છે. તે વિવિધ પ્રકારના જગતના દુઃખોથી પીડિત જીવોની રક્ષા કરનાર છે. તે શરણાદાત્રી-જીવોને શરણ દેનાર છે, કલ્યાણ ઇચ્છુક જીવો માટે ગતિગમ્ય છે. પ્રાપ્ત કરવા યોગ્ય છે તથા પ્રતિષ્ઠાસમરસ ગુણો અને સુખોનો આધાર છે. તે અહિંસા ભગવતીના ૮નામોનું સ્પષ્ટીકરણ આ પ્રમાણે છે - (૧) નિર્વાણ - મુક્તિનું કારણ, શાંતિ સ્વરૂપ છે. તેથી તેને નિર્વાણ
કહે છે. (૨) નિવૃત્તિ - દુર્થોન રહિત હોવાથી તેને નિવૃત્તિ કહે છે. તે માનસિક
સ્વસ્થતારૂપ છે. સમાધિ - સમતાનું કારણ છે. તેથી તેને સમાધિ કહે છે. શક્તિ :- આધ્યાત્મિક શક્તિ અથવા શક્તિનું કારણ છે. ક્યાંક સતો' ના સ્થાને “સંતી" પદ મળે છે જેનો અર્થ છે શાંતિ, અહિંસામાં બીજાના દ્રોહની ભાવનાનો અભાવ હોય છે માટે તે શાંતિ પણ કહેવાય છે. કિર્તિ - કીર્તિનું કારણ છે તેથી તેને કીર્તિ કહે છે. કાત્તિ :- અહિંસાના આરાધકમાં કાંતિ-તેજસ્વિતા ઉત્પન્ન થાય છે માટે તેને કાંતિ કહે છે.
(૫). (e).
