Page Text
________________
કોઈ કલાકાર કે સર્જકને કલાકૃતિના સર્જનનું આપણે કારણ પૂછીએ તો મહદ્અંશે એ જવાબ દેશે કે હું મારા નિજાનંદ માટે કલાકૃતિનું સર્જન કરું છું. મારા આત્માના આનંદ માટે રચના કરું છું તો કલાકારની આ નિજાનંદની વાત અને શ્રીમદ્દજીની આત્મશ્રેયાર્થેની વાત તદ્દન સમીપ છે.
સંસ્કૃતિને જીવનનું બળ પૂરું પાડનારા, એનું પોષણ સંવર્ધન કરનારાં પરિબળોમાં સાહિત્ય, સંગીત અને કલાનો સમાવેશ થાય છે એક સંસ્કૃત સુભાષિતમાં, કવિતા સાહિત્ય અને સંગીત વગેરે કલા વિનાના મનુષ્યને પશુ સમાન ગણ્યો છે.
સાહિત્ય સંગીત અને લલિતકલાઓથી માનવજીવન સભર બને છે, મધુર બને છે માટે અહીં જીવનમાં કલાની આવશ્યકતા જ નહીં પરંતુ અનિવાર્યતા સ્વીકારી છે. પરંતુ જીવનની સભરતા અને મધુરતા શું? માત્ર કલ્પનામાં વિહાર કરવાથી જીવનમાં સભરતા અને મધુરતા આવી શકે ? સર્જનશક્તિને ખિલવવા માટે કલ્પનાના વિકાસની એક નિશ્ચિત હદ છે એ સરહદ પાર કર્યા પછીની કલ્પના નિરર્થક છે.
કાવ્ય, સાહિત્ય કે સંગીત વગેરે કલાઓ માત્ર ભક્તિ પ્રયોજનરૂપ ન હોય તો તે માત્ર કલ્પિત અને નિરર્થક બની રહેશે. જે કલા દ્વારા આત્મગુણોનો વિકાસ થાય તે કલા જ સાર્થક. જે સર્જનમાં નિજસ્વરૂપને પામવાની ઝંખના નથી તે કૃતિ ઇન્દ્રિયોના મનોરંજન કરનારી નિવડે છે જેનું પરિણામ ભોગ-ઉપભોગ અને તૃષ્ણા વધારનારું, રાગ-દ્વેષ અને સંસાર વધારનારું હોય છે. સૂરદાસ, તુલસીદાસ, મીરાં, નરસિંહ, કબીર કે અવધૂત આનંદધનજીનું સંગીત કે કાવ્યસાહિત્ય, ભક્તિ પ્રયોજનરૂપ કે આત્માર્થે હોવાથી, ચિરંજીવ બની અમરત્વને પામ્યું.
જાણે ઉપર ઉપરથી છીછરા પાણીમાં છબછબિયાં કરાવતી કલા અને સાહિત્ય કૃતિઓ ક્ષણિક આનંદ આપે અને તેનું આયુષ્ય માત્ર પરપોટા જેટલું હોઈ, કાળના પ્રવાહમાં વિસ્મૃત બની જાય. પરંતુ શ્રીમદ્જી જેવા સર્જકની કૃતિઓ સ્વ-પરની કલ્યાણકારી બની ગઈ, કારણકે તેમાં આત્મત્વના ઊંડાણમાં ડૂબકી લગાવ્યા પછીની નિજ ભાવ કે ઉત્કટસંવેદના વ્યક્ત થઈ છે. શુદ્ધ આચરણમાં પરાવર્તિત થયેલી
વિચારમંથન
| ૧૬૭ =
| SR No. | 032399 |
| Book Title | Vichar Manthan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Gunvant Barvalia |
| Publisher | Navbharat Sahitya Mandir |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 190 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 12 MB |