________________
ર૫ર
આદર્શ ગૃહસ્થાશ્રમ પચાવી નહિ શકે. અને તેની ગતિ એ થશે કે તે એ પકડવા જતાં પિતાનું સામાન્ય કર્તવ્ય કે ધર્મ ચૂકી જશે, અને “નહિ ત્રણમાં નહિ તેરમાં કે નહિ છપ્પનના મેળમાં એવો તેનો તાલ થશે.” આધ્યાત્મિક ધર્મનું અજીર્ણ
આજે ભારતવર્ષમાં આધ્યાત્મિક ધર્મમાં જે વિકાર દેખાય છે તે એક પ્રકારનું અજીર્ણ જ છે. બીજા કોઈ પણ ધર્મને કે કર્તવ્યને નહિ સમજનાર કે નહિ આચરનાર પ્રજાને બહોળો વર્ગ આધ્યાત્મિક ધમ અને તેને લગતી ક્રિયા આચરી રહ્યો દેખાય છે. એને અંગે તેનું વ્યાવહારિક જીવન અને ધાર્મિક જીવન એ બન્નેનો કશો મેળ ખાતો નથી અને એ પોતે પણ એમ માને છે, કે “હું જે ધર્મક્રિયા આચ છું તે ઈશ્વરી દરબારમાં જમવાર થાય છે. અને હું જે કાંઈ પાપ કરું છું તે ઈશ્વરી ન્યાયના ચોપડામાં ઊધરે છે. તેમજ તેનું પરિણામ પછી અગર પરલોકમાં મળશે.”
આ તદ્દન ભ્રાંતિપૂર્ણ માન્યતા છે. આ માન્યતાએ વ્યક્તિને જ નહિ બલકે સમાજ અને રાષ્ટ્રને સુદ્ધાં પણ બહુ હાનિ પહોંચાડી છે.
દષ્ટાંત
છેક ધર્મિષ્ઠ ગણતી વ્યક્તિ મંદિર, દેવળ, મજિદ કે તેવાં ધર્મસ્થાનકોમાં જઈને હમેશાં પૂજા કે પ્રાર્થના કરે છે, નાનાં મોટાં ટીલાંટપકાં વગેરે ચિહ્ન ધરે છે, માળા ફેરવે છે, ભજનો ગાય છે છતાંય તેને વ્યવહાર ધર્મમય હોતો નથી.
તે વ્યાપારમાં બેટી રીતે ચાલે છે. વિશ્વાસઘાત કરે છે, મોટાં મેટાં વ્યાજે લઈ કંઈક કુટુમ્બનાં ગુલામી માનસો ઘડે છે. કંઈક કુટુંબોની રેજી છેડાવી સ્વાર્થ સાધે છે, હાથ નીચેના માણસોને દબાવે છે, પીડે છે; લેભ અને અતિસ્વાર્થમાં રચ્યોપચ્યો રહે છે; તેમાં વાસના, વિકાર, હિંસક વૃત્તિ આટલી સતત ધર્મક્રિયા કરવા
