________________
૧૯૭
સમાજ અને સેવાવૃત્તિ પ્રજામાં ખૂબ રૂઢ કર્યા છે. સેવા શબ્દની વિકૃતિને અંગે આપણને ખૂબ વેઠવું પડયું છે. અને સામાજિક અને રાષ્ટ્રીય ક્ષેત્રમાં પણ તેણે ગુંચવાડો ઊભો કર્યો છે. સમાજના અને રાષ્ટ્રના નેતાઓમાં રહેલી સ્વામિત્વવૃત્તિએ તેમના સેવાભાવના આદર્શને લેપ કર્યો હોય તેમ આપણે ઘણે સ્થળે સ્પષ્ટ જોઈએ છીએ.
આઝાદી આવ્યા પછી પણ લોકો જવાબદારી વધી એમ સમજવાને બદલે ત્યાગ અને સેવાને બદલો કેવી રીતે અને કેટલો લે તેની જ દેડમાં પડી ગયા છે. ખરી રીતે આજે હિંદને પુનઃરચનાને મહાન અવસર પ્રાપ્ત થયો છે. દુનિયાની ખવાઈ ગયેલી સંસ્કૃતિમાં હિંદ પ્રાણ પૂરવાનો છે. પણ આવું ભાગ્યે જ કોઈ વિચારે છે. કારણ ઉપર જણાવ્યું તે જ છે. જે સેવાને આપણું જીવનમાં સહજ સ્થાન મળે તે ઉપદેશ આપવાની જરૂર ન રહે.
जीवानां परस्परमुपग्रहः । तत्त्वार्थाधिगमसूत्र ॥
એક સૂક્ષ્મ જંતુથી માંડીને મહાન પ્રાણુ સુધી સૌ કોઈ પરસ્પરના સહકારથી જ જીવે છે. ઈતર જાતિ કરતાં પિતપોતાની જાતિમાં આ નિયમ સર્વવ્યાપી અને સીધી રીતે લાગુ પડે છે. '
કોઈ પ્રાણીવર્ગ કવચિત્ બીજી જાતિ પરત્વે સામૂહિક વેર પણ દાખવશે. પરંતુ તે પણ પોતાના જાતિગત પ્રશ્નમાં સંગઠિત જોવામાં આવશે, અને સેવા અને સહકારથી પારસ્પરિક જીવન જીવતે નજરે પડશે. ,
જુઓ, એક કીડીના સમાજ પર દષ્ટિ ફેરવીએ. તે સમાજ ખાવાપીવાથી માંડીને દરેક ક્રિયામાં પરસ્પરનો સહકાર સાધે છે અને પરસ્પરના ઉપકારે જીવે છે. બહારની આવી પડેલી આફતમાં પણ તેને સહકાર તે કાયમ જ રહે છે, અને સંગઠન સાધી લે છે. જ્યારે તેને સમૂહસહકાર જાગે છે, ત્યારે સર્પ જેવા ઝેરી મહાન પ્રાણીને પણ તે પરાસ્ત બનાવે છે. જે તેને સમાજસહકાર ન હોત, તો તેની
