________________
કુટુમ્બનિર્વાહ
૧૪૯ આથી કુટુમ્બનિર્માણ પણુ આકસ્મિક કે અનાવશ્યક નથી, પરંતુ આવશ્યક અને સહેતુક હોય છે, તે વસ્તુ ઊંડાણથી સમજી લેવી જોઈએ. આટલું યથાર્થ સમજાય તો “હું જ બધું કરું છું, હું ન હાઉં તો કુટુમ્બનું શું થાય ?” એવું એવું મનુષ્ય અભિમાને પણ ધરે નહિ, તેમજ “કૌટુમ્બિક ફરજનું બંધન શા માટે જોઈએ ? એ તો પરાધીનતા કે મેહ છે,” એવું એવું માનીને કર્તવ્યચુત પણ બને નહિ.
વ્યકિતગત સુખ ઇચ્છનારે પણ કૌટુમ્બિક સુખનો ખ્યાલ કરવો આવશ્યક છે. કારણ કે વ્યક્તિગત સુખનો ઉપભોગ પણ ત્યારે જ સફળતા પામે છે. કૌટુંબિક સુખ શાથી થાય?
કૌટુંબિક સુખ કેવળ ધનાર્જનથી સંભવતું નથી. આ વસ્તુ જાણવા છતાં આજે મનુષ્ય ભૂલી જાય છે. તે ધનાજને પાછળજેટલો શ્રમ લે છે તેટલો કુટુમ્બનાં સંગઠન અને સંસ્કારિતા પાછળ ભાગ્યે જ લેતા હોય છે. જેટલે અંશે પ્રથમ વસ્તુની મુખ્યતા અને બીજી વસ્તુની ગૌણતા અપાઈ છે, તેટલું જ તેનું દુષ્પરિણામ ઘરઘર અનુભવાય છે. જેઓ ધનની ઓછપ એ જ કૌટુંબિક કલહનું કારણ છે એમ માને છે, તેમાંના ઘણાખરાને હવે એવો પ્રત્યક્ષ અનુભવ થઈ ગયો હશે કે ધનની અપાર વૃદ્ધિ થવા છતાં પણ કૌટુમ્બિક કલહમાં ન્યૂનતાને બદલે અધિકતા જ વ્યાપી છે. જોકે તેનું મૂળકારણ શું છે, તે તેણે હજુ સુધી વિચાર્યું નહિ હોય, પરંતુ તે સંગઠન અને સંસ્કારિતાની ત્રુટિ સિવાય બીજું કશુંયે નથી. તેમાં પણ છેલ્લા વિશ્વયુદ્ધ તો આપણું અંગત સ્વાર્થી અને મૂડીવાદી માનસમાંથી નીપજતાં અનેક અનિષ્ટોનું ભયંકર ઝેર ચખાડી દીધું. તે આપણે દુઃખદ રીતે અનુભવી ચૂક્યા છીએ જ. સંગઠનને ઉપાય
બીજા ખંડના પ્રારંભથી જ સંગઠનના ઉપાયની વસ્તુ આપણે
