________________
૪
આદર્શ ગૃહસ્થાશ્રમ
કલાક સુધી કાઈ સારા ગૃહસ્થાશ્રમના અનુભવી અને પીઢ વિદ્વાન પાસે શાંતિપૂર્વક આ વિધિ કરાવાય તે યાગ્ય ગણાય.
વિદાયશિક્ષા
જે બાળાએ સેાળસેાળ વર્ષ સુધી કુટુબના પ્રેમમય વાતાવરણમાં ઊછરેલી હેાય છે, જેણે માતાનું વાત્સલ્ય, પિતાના લાડુ અને ભાઈનાં મીઠડાં સ્નેહસંભારણાં વચ્ચેને સ્વર્ગીય આનંદ લીધા હાય છે, તે બાળાને બધા આનંદને છેાડી પેાતાની પ્રેમાળ સહચરીઓના સ્નેહવિનોદને દૂર કરી અને જન્મસ્થાનની મીઠી મમતાને પરહરી અજાણ્યા અણુઅનુભવેલ વાતાવરણમાં મુકાવું પડે છે. તેની તે વખતની માનસિક સ્થિતિ કેવી કરુણ હશે ! તેના અંતઃકરણને આ પ્રસંગની કારમી વેદના કેવી પીડતી હશે ! તે દૃશ્ય ખરેખર કવિઓની કલ્પનાથીયે પર છે.
આવે પ્રસંગે માતાનું હૃદય પણ ચિરાતું હાય છે. તેની આંખ માંથી ઝરતાં પ્રેમાશ્રુ વાતાવરણને કરુણ બનાવી દે છે. તેની વાચા ઊપડતી નથી, છતાં આવે સમયે તેના પ્રેમની કરી સેટી ખીજી રીતે થાય છે. તે કમેટી એટલે વિદાયની શિખામણ. પુત્રી પાસે જતાં તેનું હૃદય વલવલે, છતાં ક`બના દાબથી તેને દબાવી પુત્રીનાં સ્નેહાત્રુઓને લૂછતી અને ગાદમાં લેતી એ માતા જ્યારે વિદાયશિક્ષા આપે છે ત્યારે કવિશ્રી ખેાટાદકરનું ‘જનનીની જોડ સખી ! નહિ જડે રે લાલ 'નું ચિત્ર પ્રત્યક્ષ થાય છે અને વસમા કઠાર હૃદયને પણ કામળ બનાવી એકવાર તેા રડાવી મૂકે છે અને સાથેસાથે નતમસ્તક બનાવી દે છે. ત્યારે તે માતાના હૃદયની શી સ્થિતિ થાય છે તે ભાવ આ અભિજ્ઞાનશાકુંતલ'ને! એક મ્લાક વ્યક્ત કરે છેઃ
शुश्रूषस्व गुरून् कुरु प्रियसखीवृत्तिं सपत्नीजने भर्तुर्विप्रकृतापि रोषणतया मा स्म प्रतीपं गमः । भूयिष्ठ भव दक्षिणा परिजने भाग्येष्वनुत्से किनी यान्त्येव गृहिणीपदं युवतयो वामाः कुलस्याधयः ॥
