________________
રાજરત્નો
સર્વાધ્યક્ષ હતા, પરંતુ પાછળથી જેમ બનવા કારણ હતું તે પ્રમાણે બન્યું. અમેરિકાની લડાઈ બંધ થતાં ત્યાં કપાસની ખેતી ધમધેકાર શરૂ થઈ. લેંકેશાયરે હિંદને કપાસ વે બંધ કર્યો. ક્યાસના બજાર તૂટવા લાગ્યા ને તેની સાથે શેરબજારને પણ એકદમ શરદી આવી ગઈ. પ્રેમચંદ શેઠ કે બીજા કોઈની શકિત બજારને ટકાવી શકી નહિ. દાવાનળ સળગ્યો. વેપારીઓ, દલાલો, મોટા રાજ્યદ્વારી અમલદારો, કલાર્કો, ફુટકલી વગેરે હજારોની સંખ્યામાં નાદાર થયા. ભાવોમાં આટલો મટે ઘટાડે હિંદમાં અગાઉ ક્યારે થયે નહોતે. છેવટે જૂની મુંબઈ બેંક પણ પડી. પ્રેમચંદ શેઠની બીજી એવી કંપનીઓને પણ આ મોટા ધડાકાએ પહેલે જ ઝપાટે ઉડાડી દીધી. પ્રેમચંદ શાહ પણ ઊયા. એમની નુકશાની કરોડોની અંકાવા લાગી. એમણે પિતાની મિલકત લેણદારોને સોંપી દીધી.
આ મેટા શેર સટ્ટાના પવનમાં નગરશેઠના કુટુંબની મુંબઈમાં ચાલતી બધી દુકાને પણ સપડાઈ હતી. શેર મેનીયાએ ભલભલાને પણ તેમાં ખેંચ્યા હતા કેમકે જે કઈ તે વેપારમાં પડે તેને લાભ જ મળે. સદો વધારતા જાય તેમ લાભ વધતો જાય. શરાફીમાં તો જુજ લાભ રહે છે, માત્ર વ્યાજ કે હુંડીયામણુને નજીવો લાભ મળે છે, ત્યારે આ શેરસટ્ટામાં આજે ૫૦૦ રૂપિયામાં ખરીદ કરેલ શેરના આવતી કાલે રૂા. ૧૦૦૦ મળવા લાગ્યા. આવો મોટો લાભ જોઇને મુંબઈએ આંખ મીંચીને શેર સટ્ટામાં ઝુકાવ્યું હતું. ગરીબ, તવંગર અને બધાએ ખૂબ કમાયા. ઓચીંતી મંદીની અસર થઈ સૌને મુંઝવણને પાર ન રહ્યો. હજારેને દીવાળાં કાઢવાં પડ્યાં. કઈકને દુકાને વધાવી લેવી પડી. સૌને માથે તક્લીફ હતી. એટલે કઈ કઈને આર્થિક મદદ કરી શકે તેમ નહોતું.
આ ઉલ્કાપાતની અસર નગરશેઠની મુંબઈની પેઢીને
