________________
હત જીત્ શરદ: શતમ્
શ્રી કસ્તૂરમલ બાંઠિયા : નેપાનગર પી જ્યભિખુ ષષ્ટિપૂર્તિ સમારોહ ઉપર નેસ એન્ડ કોમર્સ મંગાવ્યો, કારણ કે હું વાણિ
જયનો સ્નાતક હતો અને મેં વ્યાપાર તેમ જ અમદાવાદથી પ્રગટ થતા સોવેનિયર માટે કાંઈક લખી અર્થશાસ્ત્ર એ વિષય ઉપર હિન્દીમાં લખવાનું મોકલવાનું આમંત્રણ મળતાં હર્ષ તો થયે; પરંતુ શરૂ કર્યું હતું. તે જ વર્ષે મારો વ્યાપારવિષયક તેના કરતાં વધારે સકેચ તો એટલા પૂરતો થયો પહેલો લેખ હિંદીની સુપ્રસિદ્ધ માસિક પત્રિકા કે હું આવી વિશિષ્ટ વ્યક્તિ વિશે કાંઈપણ લખવાને “સરસ્વતી'માં પ્રગટ થયેલ. તે વખતે તેના તંત્રી સ્વ. મને અનધિકારી માનું છું.
૫. મહાવીરપ્રસાદ દ્વિવેદી હતા. મને તેમનો પરિચય શ્રી જીવનમણિ સવાચન
હિંદીમાં નામાને લગતું સૌ પ્રથમ મારું પુસ્તક માળામાં પ્રગટ થતા તેમના સાહિત્યથી સં. ૧૯૬૪માં થયો, જે હું મારા સમવયસ્ક અને ૬૦થી પણ
હિન્દી વીવાતા’ તે વખતના સુપ્રસિદ્ધ પ્રકાશક હરિવધારે વર્ષોના અનન્ય મિત્ર શ્રી ગોપીચંદજી ઘાડી
દાસ એન્ડ કંપનીએ પ્રકાશિત કરેલું. હું હિંદી ગ્રન્ય
રત્નાકર સિરીઝને પણ વર્ષો સુધી સ્થાયી ગ્રાહક વાલની અનુપમ ઉદારતાને લીધે ત્યારે મેળવી
રહેલો અને તેનું સાહિત્ય ખરીદી વાંચતો. પુસ્તક શક્યો હતો.
ખરીદવાનું વ્યસન ભારે ૧૯૫૩થી એટલા માટે તજી પુસ્તક વાંચવા અને સંઘરવાનું વ્યસન મને દેવ પડયું કે ૧૯૪૫ થી આજીવિકા કમાવાનું મૂકી નાની ઉમરથી જ રહ્યું છે, પરંતુ હું ઈ. ૧૯૧૫માં
દઈ જીવનભરની કમાણી રોકી હું મારા પરિવારને વિદ્યાભ્યાસ માટે મુંબઈ ગયો ત્યારથી તો આ વ્ય
પુસ્તકો અને સ્ટેશનરીની દુકાનમાં મદદ કરવા લાગેલે. સનમાં તીવ્રતા આવી. તે વખતે હું કોઈ પુસ્તક
પરંતુ તેમાંથી પણ મારે એટલા માટે મુક્ત થવું વિક્રેતાની દુકાને જતાં એટલા માટે સંકેચા કે ત્યાં
પડયું કે પરિવારના લોકો મને શોષક માનવા લાગ્યા, પહોંચ્યા પછી પુસ્તકો ખરીદવા લેભ ટાળી
બરાબરીનો સહાયક અને સહગી નહિ. હું સંસાશકીશ નહિ અને મને જે અભ્યાસ માટે પૈસા મળતા
રની જવાબદારીઓના ઋણથી મુક્ત બન્યો હતો તેમાંથી ૨-૪ રૂપિયાનાં પુસ્તક ખરીદ્યા વિના રહી
અને એકાકી જીવનનિર્વાહ માટે વીજળીવેગે બદશકીશ નહિ.
લાતા જમાનામાં પોતાને “અનફિટ સમજી મેં અકિં. - ૧૯૧૮ થી હું કમાવા લાગ્યો અને ત્યારથી ચનત્વ સ્વીકારી લીધું હતું. આ કારણસર જ શ્રી ૫-૧૦ રૂપિયાનાં પુસ્તકો દર મહિને ખરીદવાનું જયભિખુનું સમગ્ર સાહિત્ય ઈછા હોવા છતાં, મને વ્યસન લાગ્યું. કલકત્તાની ટેંડર્ડ લિટરેચર વાંચવા માટે હું આજ સુધી ખરીદી શકો નથી; કંપની પાંચ રૂપિયાના માસિક હપ્તાથી કેટલીયે છતાં જે કાંઈ વાંચ્યું છે તેનાથી હું ખૂબ જ પ્રભાવિત જાતના અંગ્રેજી સંદર્ભ ગ્રન્થ વેચતી. તેથી મેં થયો છું. ૧૦ ભાગમાં મળતો “એન્સાઈકલોપીડિયા ઓફ બિઝ