________________
છઠ્ઠા શ્રી પદ્મપ્રભ પરમાત્માનું સ્તવન
૧૦૩
એકીકરણની જે દૃષ્ટિ અર્થાત સત્તાગત સ્વરૂપને પણ જે દૃષ્ટિ સ્વીકારે તે સંગ્રહનય સર્વે પણ જીવો સિદ્ધપ૨માત્માની તુલ્ય અનંતગુણ સંપત્તિવાળા છે. આમ સમજવું તે સંગ્રહનય.
પૃથક્કરણને જે સ્વીકારે અર્થાત્ જે નય ભેદ કરે તે વ્યવહારનય જેમ કે જીવોના બે ભેદ ત્રસ અને સ્થપાર અથવા ત્રણ ભેદ સ્ત્રી પુરુષ અને નપુંસક ઇત્યાદિ ભેદપ્રધાન જે દૃષ્ટિ તે વ્યવહારનય, તથા વર્તમાનકાળની પ્રધાનતાવાળી જે દૃષ્ટિ તે ઋજુસૂત્રનય જેમ કે કોઈ મનુષ્ય ભૂતકાળમાં ધનવાન હોય પણ હાલ તેની પાસે ઘણું ધન ન હોય તેવા જીવને નિર્ધન માને તે ઋજુસૂત્રનય અથવા પોતાની પરિસ્થિતિને જ જે પ્રધાન કરે. પોતાના માતા-પિતા-પુત્ર કે મિત્રાદિની સંપત્તિને પોતાની ન માને તે ઋજુસૂત્રનય જેમ કે પોતાની પાસે જે ધન હોય તેટલા જ ધનથી તે ધનવાળાપણું માને પણ પિતાની પાસે કરોડોની સંપત્તિ હોય તો પણ તે પિતાની માલિકીની છે માટે મારા માટે તે તુચ્છ છે અર્થાત મારી નથી આમ સમજે તે ઋજુસૂત્રનય.
શબ્દને પ્રધાન કરે લિંગ પ્રમાણે જાતિપ્રમાણે, વચન પ્રમાણે અર્થનો ભેદ કરે તે શબ્દનય જેમ કે તટઃ તટમ્ અને તટી આ ત્રણે શબ્દના અર્થ જુદા જુદા કરે. તળાવના કિનારાને તટ કહે. સરોવરના કિનારાને તટમ્ કહે, અને નદીના કિનારાને તટી કહે તે શબ્દનય.
શબ્દ પ્રમાણે અર્થ હોય તો જ તે શબ્દનો ત્યાં પ્રયોગ કરે તે સમભિરૂઢનય જેમ કે ગાદી ઉપર બેઠેલા રાજામાંથી જે રાજા મનુષ્યોનું વધારે રક્ષણ કરતો હોય તેને નૃપ કહે. અને જે રાજા રાજ્યની ભૂમિનું વધારે રક્ષણ કરતો હોય રાજ્યનો દેશ બચાવવા સીમાડાના રાજા સાથે યુદ્ધો કરે તેમાં ઘણા માણસો મરી જાય પણ ભૂમિ બચે તેવા ખુમારીવાળા રાજાને ભૂપ કહે પણ નૃપ ન કહે. તથા ગાદી ઉપર આવ્યા પછી ન તો ભૂમિની રક્ષા કરે કે ન તો મનુષ્યોની રક્ષા કરવામાં ધ્યાન આપે
