________________
નવમા વ્રતના અતિચારના અર્થ નવમાથી માંડીને બારમા સુધીનાં ચાર વ્રતો શિક્ષાવ્રત કહેવાય છે. જે વારંવાર કરવામાં આવે તે શિક્ષા કહેવાય છે. સામાયિકાદિક શ્રાવકે દરરોજ કરવાનાં છે અને પર્વ દિવસે પૌષધાદિક કરવાનાં છે. એ વ્રતોના આરાધનથી સમ્યક્ત નિર્મળ થાય છે અને દેશવિરતિ ધર્મનું ચારિત્રસ્વરૂપે આરાધન થાય છે. એ ચારમાં પ્રથમ સામાયિક વ્રત છે. તેનું પ્રમાણ (ઓછામાં ઓછું) બે ઘડી અથવા ૪૮ મિનિટનું છે. એ પ્રમાણેના સામાયિક દરરોજ સમયાનુસાર એકથી વધારે થઈ શકે છે. સવાર-સાંજ દેશવિરતિ અંગીકાર કરનાર શ્રાવકે પ્રાય પ્રતિક્રમણ કરવું જ જોઈએ તેનો સમાવેશ પણ આ વ્રતમાં જ થાય છે, કારણ કે પ્રતિક્રમણ સામાયિક લઈને જ કરી શકાય છે, તેમ જ પ્રતિક્રમણ છ આવશ્યકરૂપ છે. તેમાં પ્રથમ આવશ્યક પણ સામાયિક છે.
આ વ્રતના પાંચ અતિચાર તિવિહે દુપ્પણિહાણે) એ પદવાળી ગાથામાં બતાવ્યા છે. તે ગાથાનો અર્થ એ છે કે – ત્રણ પ્રકારનું મન-વચન-કાયાનું) દુપ્રણિધાન એટલે અશુભ ચિંતવન કરવું, અયોગ્ય બોલવું અને અશુભ ચેષ્ટા કરવી તે ત્રણ અતિચાર. અનવસ્થા - વ્યવસ્થાપૂર્વક સામાયિક ન કરવું તે ચોથો અતિચાર અને સ્મૃતિવિહીન - ક્રિયામાં ભૂલ કરવી અથવા પારવાનું ભૂલી જવું એ પાંચમો અતિચાર. આ પ્રમાણેના અતિચારોવડે સામાયિકને વિતથ - અસત્ય કરવું,
