________________
૪ ચારિત્રાચારને લગતા આઠ અતિચારનો અર્થ. પ્રથમ, પ્રારંભમાં આપેલ ગાથાનો અર્થ :
“પ્રણિધાનયોગ એટલે એકાગ્રપણે – સાવધાનપણે મનવચન-કાયાના યોગ સહિત ચારિત્ર પાળવાને ઉઘુક્ત જીવોને માટે ચારિત્રાચાર પાંચ સમિતિ ને ત્રણ ગુપ્તિવડે આઠ પ્રકારનો કહ્યો છે તે જાણવો.”
આ ચારિત્રાચારના આઠ પ્રકારો સમિતિ-ગુપ્તિરૂપ છે, તેમાં જે જે અતિચાર દોષ લાગ્યા હોય તે વિવરીને બતાવે છે:
૧. ઈર્યાસમિતિ - આગળના ભાગમાં ચાર હાથપ્રમાણ ભૂમિ જોઈને જીવજંતુની વિરાધના ન થાય તે રીતે ચાલવારૂપ છે, તેમ ન ચાલતાં આગળની જમીન જોયા વિના – જીવયતનાનો ખ્યાલ રાખ્યા વિના – ઉપયોગ વિના ચાલ્યા તે અતિચાર.
૨. ભાષાસમિતિ - જે વચન બોલવાથી કિંચિત્ પણ અવદ્ય એટલે પાપ લાગે તેવું વચન ન બોલવારૂપ છે, છતાં તેવો ઉપયોગ રાખ્યા વિના જે બોલવાથી પાપ લાગે એવી વાણી બોલ્યા તે બીજો અતિચાર.
૩. એષણાસમિતિ - તૃણ – ઘાસની સળી અને ડગલ - માટીનું ઢેકું પણ મુનિ માગ્યા વિના લઈ શકે નહીં, તેમજ અન્નપાણી પણ દેનારથી, લેનારથી અને ઉભયથી લાગતા ૪૨ દોષ રહિત જ લેવાય. તે પ્રમાણે ન વર્તતાં તૃણાદિ
૩૧
