________________
પર્યુષણપર્વ મહાભ્ય (૬) સંલીનતા શરીર સાધનાનું બાહ્ય સાધન છે. તેની સ્થિરતા આસન
અને યોગસાધનાથી શક્ય છે. સામાયિક, પ્રતિક્રમણ જેવા અનુષ્ઠાનમાં આસનની સ્થિરતાનું તથા મુદ્રાઓનું મહત્ત્વ દર્શાવ્યું છે, જેથી ચિત્તની ચંચળતા શમે છે. બાહ્ય તપ અને અત્યંતરતાને જોડવાવાળું આ તપ છે. અત્યંતર તપ આ પ્રમાણે છે. પ્રાયશ્ચિત છ પ્રકારના અત્યંતર તપમાં સૌ પ્રથમ પ્રાયશ્ચિત આવે છે. જાણે કે અજાણે થતો દોષ, બાહ્ય કે અત્યંતર દોષ કે જેના દ્વારા જીવ પોતે બંધનમાં પડે છે અથવા અન્ય જીવની વિરાધના કે દુર્ભાવના થાય છે ત્યારે તેનું પ્રાયશ્ચિત અવશ્ય કરવું જોઈએ. વળી, પ્રાયશ્ચિત લેવામાં અને પાળવામાં આવે સત્યને વળગી રહેવું જોઈએ. તેમાં જો માયા કે માન ભળે તો પ્રાયશ્ચિતનો અર્થ સરતો નથી. પ્રાયશ્ચિત ગ્રહણ કરતી વખતે બાળક જેવો નિર્દોષ ભાવ રાખવો જોઈએ જેથી પ્રાયશ્ચિત પરંપરાએ મુક્તિનું કારણ બને છે. વિનય અત્યંતર તપમાં બીજું સ્થાન વિનય છે. જયારે દોષ કરવાની કે અન્યમાં દોષ જોવાની વૃત્તિ રાખે છે ત્યારે સહજપણે વિનય પ્રગટ થાય છે. બીજામાં દોષ જોવો કે બીજામાં દોષારોપણ કરવું તે અહંકાર છે. વાસ્તવમાં વિવેક એ જાગૃત અવસ્થા છે.
વિનય આંતરિક ગુણ છે તે ભાવશુદ્ધિ કરે છે. (૩) વૈયાવચ્ચ : અત્યંતરમાં ત્રીજું તપ છે સેવા કરવી. જે
ભૂમિકામાં કોઈને ત્યાં આપણી સામે જે કાર્ય આવે તે વિનયપૂર્વક કરવું તે સેવા છે. સેવા દયા કરવાના ભાવથી કે સેવાના બદલામાં મને સ્વર્ગનું સુખ મળશે તે ભાવથી કરવાની નથી. સેવામાં કંઈ મેળવવાનું નથી ચુકવવાનું છે. કર્મોને કાપવાના છે. સેવા કરવાનું સૌભાગ્ય પ્રાપ્ત થયું છે તેવા કૃતજ્ઞભાવથી સેવા કરવાની છે. દા.ત. મા-બાપ, સાસુસસરા, વડીલ.
