________________
પર્યુષણપર્વ મહાત્મ્ય
7
પર્યુષણપર્વ એ ઘણું પ્રાચીનપર્વ છે. શાસ્ત્રોમાં વર્ણનો આવે છે તે પ્રમાણે ભગવાન મહાવીર જ્યારે રાજગૃહી નગરીમાં પધાર્યા હતા ત્યારે મગધના રાજા શ્રેણિકે ભગવાન મહાવીરને પર્યુષણપર્વ અંગે પ્રશ્નો પૂછ્યા હતા. પર્યુષણપર્વની સારામાં સારી આરાધના કોણે કરી હતી ? એવા પ્રશ્નના જવાબમાં ભગવાને કહેલું કે ભૂતકાળમાં ગજસિંહ નામના રાજાએ સુંદર આરાધના કરેલી જેથી તે રાજા પૂર્વ મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં તીર્થંકર પદ પામી મુક્તિપદ પામશે. પછી ભગવાને રાજા શ્રેણિકને શ્રી પર્યુષણ પર્વનું ફળ અને રાજા ગજસિંહનું ચરિત્ર કહ્યું છે. જે મેં પાછળ આપ્યું છે. પર્યુષણપર્વમાં મુનિ અને ગૃહસ્થ માટેના કર્તવ્યોની પૃચ્છા કરી છે. ભગવાને કહ્યું છે : સાધુઓ માટેના દસ કલ્પમાંનો એક કલ્પ પર્યુષણ છે. વર્ષાઋતુ આવે એટલે સાધુઓએ એક સ્થળે રહેવું જેનો યોગિક અર્થક છે આત્માની નજીક રહેવું. અને આમ કરવા માટે ક્રોધ, માન, માયા, લોભ, આદિ કષાયો તજવા અને સાધુઓ માટે બીજા નવ કલ્પ આ પ્રમાણે છે :
(૧) અત્યંલક કલ્પ ઃ ઓછાં અને જીર્ણ વસ્ત્ર પહેરવાં.
(૨) ઉદ્દેષશક કલ્પ : પોતાના નિમિતે બનાવેલો આહાર ના લેવો. (૩) શમ્યાંતર કલ્પ ઃ જેને ત્યાં ઉતર્યા હોય તેને ત્યાંના ખાનપાન કે વસ્ત્ર સાધુએ ના લેવાં.
(૪) રાજપિંડ ના લેવો.
(૫) કૃતિકર્મ કલ્પ : દીક્ષામાં વડો હોય તેને વડો સ્વીકારવો. (૬) પાંચવ્રત કલ્પ : અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય અને અપરિગ્રહ સ્વીકારવાં.
(૭) જ્યેષ્ઠ કલ્પ : કાચી દીક્ષાથી નહિ પાકી દીક્ષાથી લઘુગુરુનો સ્વીકાર કરવો.
(૮) દરરોજ પ્રતિક્રમણ પ્રાયશ્ચિત કરવું.
(૯) માસકલ્પ ઃ એક મહિનાથી વિશેષ ક્યાંય ના રહેવું.
