________________
(6)
ઉપમિતિ ભવપ્રપંચા કથા
પ્રસ્તાવ૧
(આ પ્રસ્તાવમાં રચનાકારે પોતાના આત્માની સફર સમજાવી છે)
જે કથામાં ભવની ગૂંચવણોનું રહસ્ય અનુમાન દ્વારા નીકળે છે તે કથાનો આરંભ પ્રથમ પ્રસ્તાવનો પ્રથમ ભાગ પ્રસ્તાવના રૂપે છે. મંગલાચરણથી કથાની શરૂઆત થાય છે. મોક્ષમાં ગયેલાં પરમાત્મા સ્વરૂપોને, તીર્થકરોને અને સરસ્વતી દેવીની સ્તુતિ કરવામાં આવી છે.
સંસારી જીવના ત્રણ પરિવાર હોય છે. એક બાહ્ય પરિવાર અને બે અંતરંગ પરિવાર.
બાહ્ય પરિવારમાં માતા | પિતા | ભાઇ / બહેન | પુત્ર | પત્ની વગેરે નો સમાવેશ થાય છે.
પ્રથમ અંતરંગ કુટુંબમાં ક્ષમા, ત્યાગ, નમ્રતા, ઉદારતા, સંતોષ, જ્ઞાન નો, જ્યારે બીજા અંતરંગ કુટુંબમાં ક્રોધ, રાગ, દ્વેષ, માન, માયા, લોભ, હિંસા, ભય, મૈથુન નો સમાવેશ થાય છે.
અંતરંગ પરિવાર એટલે અંદર પડેલો પરિવાર;
બાહ્ય એટલે સાચો પરિવાર જેનો પરિચય આપણને સૌથી ઓછો છે.
આખી કથામાં ત્રણ પરિવારો ની કથા સાથે સાથે ચાલે છે. ધીમે ધીમે કથા દ્વારા સ્પષ્ટ થશે કે બાહ્ય પરિવારની જરૂર ઓછી છે. બીજા બે અંતરંગ પરિવાર સાથે વધારે કામ કરવાનું છે.
ધર્મ, કામ, અર્થ આ વસ્તુઓ આવી જાય તેને સંકીર્ણ કથાઓ કહેવાય છે. આવી સંકીર્ણ કથા જીવને ગમતી હોય છે. કેટલાક આચાર્યો ધર્મ-અર્થ-કામ મિશ્રસંકીર્ણ કથા આકર્ષણ કરનારી હોવાથી તેને સારી માને છે. જે કોઈ પ્રકારે પ્રાણીને બોધ આપી શકાય તે પ્રકાર આદરીને
