________________
કમબદ્ધપર્યાય
નથી અને અજીવ, જીવ નથી. તેમાં તે માત્ર બે દ્રવ્યની ભિન્નતા બતાવી છે, તેમાંથી પર્યાયે ક્રમબદ્ધ જ થાય છે–એ વાત ક્યાં નીકળે છે?
ઉત્તર :- ઉક્ત પંક્તિઓમાં બે દ્રવ્યની માત્ર ભિન્નતા સિદ્ધ નથી કરવામાં આવી, પરંતુ સ્પષ્ટ કહેવામાં આવ્યું છે કે “જીવ કમનિયમિત પિતાના પરિણામોથી ઉપજતે થકે, જવ જ છે, અજીવ નથી; એવી રીતે અજીવ પણ કમનિયમિત પિતાના પરિણામેથી ઉપજતું થયું અજીવ જ છે, જીવ નથી.”
અહીં બે દ્રવ્યની ભિન્નતાની સાથે-સાથે દ્રવ્યના પરિણમ નની વ્યવસ્થા પણ બતાવવામાં આવી છે. સાથે જ એ પણ સ્પષ્ટ કરવામાં આવ્યું છે કે એક દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યને કર્તા-હર્તા નથી, પ્રત્યેક દ્રવ્ય પિતાના પરિણમનને કર્તા-હર્તા પિતે છે અને તે પરિણમન પણ અવ્યવસ્થિત નથી, નિયમિત છે નિયમિત જ નહિ, પરંતુ એક નિશ્ચિત ક્રમમાં નિયમિત અર્થાત્ બંધાયેલું છે, પૂર્ણ વ્યવસ્થિત તેમ જ નિશ્ચિત છે.
આથી વધારે સ્પષ્ટ કરીએ તે એમાં જીવને અકર્તા સિદ્ધ કરવામાં આવ્યું છે, જેમ કે ગાથાની ઉત્થાનિકા તેમ જ ટીકાની અંતિમ પંક્તિથી સ્પષ્ટ છે. કે જે આ પ્રમાણે છે:
“अथात्मनोऽकर्तृत्वं दृष्टान्तपुरस्सरमाख्याति। હવે આત્માનું અકર્તુત્વ દષ્ટાંતપૂર્વક સિદ્ધ કરે છે.” "अतो जीवोऽकर्ता अवतिष्ठते । તેથી જીવ અકર્તા સિદ્ધ થાય છે.”
જીવથી અજીવની ભિન્નતા તે જવાછવાધિકારમાં જ સ્પષ્ટ કરી દીધી હતી, સર્વવશુદ્ધજ્ઞાન અધિકારમાં તેની ચર્ચાની શી આવશ્યકતા હતી? અહીં તે જીવ પિતાના કમનિયમિત પરિણામે વડે સ્વયં પરિણમતે-બદલતે થકે પણ એટલે બદલી નથી જેતે કે તે અજીવ થઈ જાય-એ વાત કહેવામાં આવી રહી છે. તેના
