________________
એક અનુશીલન
૨૯
શું આનાથી એ નિષ્કર્ષ નથી નીકળતા કે ચાર ગતિના જીવાની સંખ્યા નિશ્ચિત છે અને પ્રત્યેક જીવના ભવ પણ નિશ્ચિત છે તથા તેમના ક્રમ પણ નિશ્ચિત છે, નાડુ તે ખષી વ્યવસ્થા કેવી રીતે બને? કયાંક તે અધિક ભીડ એકઠી થઈ જાય અને કયાંક સ્થાન ખાલી પડયાં રહે, પણ એમ નથી થતુ.
આનાથી લાકોને લાગે છે કે ધર્મની વાત તે દૂર રહી, શું પુણ્ય-પાપ કરવા એ પણ અમારા હાથમાં નથી ? અમે તે એકદમ મધાઈ ગયા.
તેમને અમારે કહેવાનુ` છે કે શુભ અને અશુભ ભાવ ત ક્રમશ: પોતાની મેળે બદલ્યા જ કરે છે. કારણ કે બન્નેમાંથી કોઈના પણ કાળ અંતર્મુહૂત થી અધિક નથી, તેથી પ્રત્યેક અંતસુહુર્તમાં પરિવર્તન અવશ્ય થાય છે. અનત પ્રયત્ન કરવા છતાં પશુ આપ અંતર્મુહુથી અધિક શુભભાવમાં ટકી શકતા નથી, જો શુદ્ધમાં ન જાઓ તે પછી અશુભમાં આવવું અનિવાર્ય છે. આ પરિવર્તન નિગેદમાં પણ થયા કરે છે, ત્યાં પણ શુભ ભાવ થાય છે; નહિ તે ત્યાંથી જીવ નીકળે જ કેવી રીતે ? સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય થવાનુ પુણ્ય એકેન્દ્રિયથી માંડી અસની પંચેન્દ્રિય સુધીના જીવ અસ'ની દશામાં જ ખાંધે છે.
ભરત ચક્રવતી ના તે પુત્રએ - કે જે નિગેાદમાંથી નીકળીને એકાદ પર્યાયને વિવક્ષિત કર્યા વિના (વચ્ચે લાવ્યા વિના) સીધા ચક્રવતીના પુત્રા થઈને તેજ ભવે મેક્ષે ગયા છે; તેમણે મનુષ્યભવ અને ચક્રવતી ને ત્યાં ઉત્પન્ન થઈને ચરમ શરીર પ્રાપ્ત કરવાનું પુણ્ય અસંજ્ઞી અવસ્થામાં જ બાંધ્યું હતું. પણ આ બધુ સહજ ક્રમે પ્રાપ્ત થયું હતું, શકય બન્યુ હતું, ત્યાં બુદ્ધિપૂર્વક કાંઇ પણ પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યે નહેતે.
જેમ કે કહ્યું છેઃ
નિત્ય નિગેાદ માંહિãં કઢિકર, નર પરજાય પાય સુખદાની; સમકિત લહિ અન્તર્મુહૂતમે કેવલ પાય વરી શિવાની.૧ ૧. કવિવર ભાગચંદજી કૃત આર્થાત્મક પ
