________________
કાનજીસ્વામી સાથે એક મુલાકાત
૧૨૩ ઉત્તર :- “નિર્ણય તે કરે, આશ્રય ન કરે. અમે આશ્રય કરવાનો નિષેધ કરીએ છીએ, તે તમે નિર્ણય કરવાને નિષેધ કરવા લાગે છે? અમે તે એમ કહીએ છીએ કે જ્ઞાયકસ્વભાવના આશ્રયે ક્રમબદ્ધને નિર્ણય થશે. તેથી કમબદ્ધપર્યાયને નિર્ણય કરવા માટે જ્ઞાયક સ્વભાવને આશ્રય કરો. જ્ઞાયકસ્વભાવના આશ્રયે ક્રમબદ્ધને નિર્ણય સહેજે થઈ જશે. ક્રમબદ્ધને નિર્ણય કરવાની જરૂર તે છે જ, આશ્રય કરવાની જરૂર નથી.
કમબદ્ધને નિર્ણય તે મહાપુરુષાર્થનું કાર્ય છે. તેનાથી આખી દષ્ટિ જ પલટાઈ જાય છે. એ કઈ સામાન્ય વાત નથી. એ તે જૈનદર્શનને મર્મ છે.”
પ્રશ્ન :- “જે બધું ય કમબદ્ધ જ છે તે પછી જ્યારે અમારી કમબદ્ધપર્યાયમાં કમબદ્ધને નિર્ણય થવાનો હશે ત્યારે થઈ જશે. ત્યાર પહેલાં ક્રમબદ્ધપર્યાય અમારા સમજવામાં પણ કેવી રીતે આવી શકે? માની લે કે કમબદ્ધ અમારી સમજણમાં આવવામાં અનંત ભવ બાકી છે-તે અત્યારે કેવી રીતે આવી શકે ?”
ઉત્તર :- “આ વાત કોના આશ્રયે કહે છે? શું તમને કમબદ્ધને નિર્ણય થઈ ગયે છે? ના, તે પછી એ કહેવાને તમને શે અધિકાર છે? જેને કમબદ્ધને નિર્ણય થઈ જાય છે, તેને એ પ્રશ્ન જ નથી ઊઠતે. કમબદ્ધની શ્રદ્ધાવાળાને અનંત ભવ જ નથી હતા. કમબદ્ધની શ્રદ્ધા તે ભવને અભાવ કરનારી છે. જેના અનંતભવ બાકી હોય તેની સમજણમાં કમબદ્ધ આવી જ નથી શકતી, કેમ કે તેની દષ્ટિ જ્ઞાયક સન્મુખ નથી હતી અને જ્ઞાયક સન્મુખ દ્રષ્ટિ થયા વિના ક્રમબદ્ધપર્યાય સમજવામાં આવતી નથી.
જ્ઞાયક સન્મુખ થઈને જે કમબદ્ધને નિર્ણય કર્યો કે ત્યાં ભવ ઊડી જાય છે. કમબદ્ધપર્યાયને નિર્ણય થતાં નિર્મળ પર્યાય મારું કર્મ અને હું તેને કર્તા–એ વાત પણ નથી રહેતી. પર્યાય પિતાના સમયે થશે જ-એવી શ્રદ્ધા હોવાથી તેને કરવાની કેઈ
વ્યાકુળતા રહેતી નથી. મારે ભવ નથી–આ પ્રકારની નિઃશંકતા પ્રગટ થઈ જાય છે.
