________________
કેટલાક પ્રશ્નોત્તર
૧૦૭
દ્રવ્ય કે પર્યાય ઉપર ઘટિત થાય છે.
અહીં જે કે પર્યાયની ચર્ચા છે, તેથી તેના ઉપર સમ્યક એકાન્ત જ ઘટિત થાય છે. પર્યાયે કમબદ્ધ જ હોય છે, એ સમ્યક એકાન્ત છે અને ગુણ અક્રમબદ્ધ (યુગપ) જ હેય છેએ પણ સમ્યક એકાન્ત છે.
ગુણ અને પર્યાય–બને વસ્તુ (દ્રવ્ય)ના અંશ છે અને વસ્તુ અર્થાત્ દ્રવ્ય અંશી છે. નયરૂપ સમ્યક એકાન્ત શગ્રાહી હેય છે અને પ્રમાણરૂપ સમ્યકુ અનેકાન્ત અંશીગ્રાહી અર્થાત્ વસ્તુગ્રાહી હેય છે. ગુણ અને પર્યાય વસ્તુના અશે છે, તેથી તે સમ્યક એકાન્તસ્વરૂપ છે અને ગુણ-પર્યાયાત્મક વસ્તુ અંશી હેવાથી અનેકાન્તસ્વરૂપ છે.
અકમવતી ગુણ અને ક્રમવતી પર્યાય–આ રીતે ગુણપર્યાયાત્મક વસ્તુમાં અનેકાન્ત ઘટિત થાય છે.
આમ તે એક અપેક્ષાએ અમે ઉપર પર્યામાં પણ કમકમ ઘટાવી આવ્યા છીએ અને એ પણ બતાવી આવ્યા છીએ કે અકલંકદેવે આ પ્રેમ કર્યો છે, છતાં પણ જો આપ આ જ અપેક્ષાએ એકલી પર્યાયમાં ક્રમાંકમ ઘટાવવાની હઠ કરશે તે પછી અમે આપને એમ પણ કહી શકીએ કે એકલી પર્યાયમાં આપ નિત્યાનિત્યાત્મક અનેકાન્ત પણ ઘટા અથવા એકલા પર્યાય રહિત દ્રવ્યમાં જ નિત્યાનિત્યાત્મક અનેકાન્ત ઘટાવી બતાવે.
આખરે નિત્યાનિત્યાત્મક અનેકાન્ત પણ ગુણ-પર્યાયાત્મક વસ્તુમાં જ ઘટિત થાય છે, એકલી પર્યાયમાં નહીં, એકલા દ્રવ્યમાં પણ નહિ.
જેમ-વસ્તુ દ્રવ્યદૃષ્ટિથી નિત્ય છે અને પર્યાયદષ્ટિથી અનિત્ય, શું પર્યાય રહિત એકલા દ્રવ્યમાં અથવા એકલી પર્યાયમાં નિત્યાનિત્યાત્મકતા ઘટી શકે છે? ના, તે પછી ક્રમાક્રમને પણ એકલા દ્રવ્ય અથવા એકલી પર્યાયમાં ઘટાવવાની હઠ શા માટે? ક્રમાક્રમનું અનેકાન્ત પણ ગુણ-પર્યાયાત્મક વસ્તુમાં જ ઘટિત થશે.
