________________
કેટલાક પ્રશ્નોત્તર
૧૦૩
જ્ઞાન, અજ્ઞાન, અલ્પજ્ઞાન, પૂર્ણજ્ઞાન, મિથ્યાજ્ઞાનની સ્થિતિ સાથે વસ્તુની સ્થિતિને કોઈ સંબંધ નથી, એનાથી તેમાં કઈ ફેર પડતું નથી. પણ વસ્તુની જે સ્થિતિ છે, તેને અનુસાર જ જ્ઞાન જાણે છે–અર્થાત્ તેને જે સાચું જાણે છે, તે સાચું જ્ઞાન છે, જે પૂર્ણ જાણે છે તે પૂર્ણ જ્ઞાન છે; જે અપૂર્ણ જાણે છે તે અપૂર્ણ જ્ઞાન છે; જે મિથ્યા જાણે છે તે મિયાજ્ઞાન છે, અને જે નથી જાણતું તે અજ્ઞાન છે.
તેથી એમ કહેવું કે કેવળીના જ્ઞાન અનુસાર પર્યાયે ક્રમબદ્ધ થાય છે અને આપણા જ્ઞાનાનુસાર અક્રમબદ્ધ; તે ક્રમબદ્ધપર્યાયનું સાચું સ્વરૂપ સમજ્યા વિના જ “હું પણ સાચો અને તું પણ સાચો જેવી ઉભયાભાસી બાળચેષ્ટા છે, અનેકાન્ત નથી.
જયપુર ખાનિયા) તત્ત્વચર્ચામાં સંમિલિત બન્ને પક્ષોના બધા દિગ્ગજ વિદ્વાનેએ એકમતે એ રવીકાર્યું છે કે પ્રત્યેક કાર્ય સ્વકાળે જ થાય છે. આ વાતને ઉલ્લેખ જયપુર (ખાનિયા) તાવચર્ચામાં આ રીતે મળે છે - ૧. બીજા પક્ષ દ્વારા પ્રત્યેક કાર્યને વિકાળે થવાને સ્વીકાર
આને પ્રારંભ કરતાં બીજા પક્ષે સર્વપ્રથમ અમારા દ્વારા પ્રથમ અને દ્વિતીય ઉત્તરમાં ઉલ્લેખાયેલા જે પાંચ આગમપ્રમાણેના આધારે એ સ્વીકાર કર્યો છે કે “પ્રત્યેક કાર્ય સ્વકાળે જ થાય છે એની અમને પ્રસન્નતા છે. અમને વિશ્વાસ છે કે સમગ્ર જૈન પરંપરા આમાં પ્રસન્નતાને અનુભવ કરશે, કેમ કે “પ્રત્યેક કાર્ય સ્વકાળે જ થાય છે. આ તથ્ય એક એવી વાસ્તવિકતા છે, જે જૈનધર્મ અને વસ્તુવ્યવસ્થાને પ્રાણ છે. એને અસ્વીકાર કરવાથી ન તે કેવળજ્ઞાનની સર્વજ્ઞતા જ સિદ્ધ થાય છે અને ન તે વસ્તુવ્યવસ્થાને અનુરૂપ કાર્ય-કારણ પરંપરા સુઘટિત થઈ શકે છે.
બીજા પક્ષે પ્રતિશંકા ૩ માં જે શબ્દો દ્વારા સ્વકાળમાં કાર્ય થવાને સ્વીકાર કર્યો છે, તે શબ્દ આ રીતે છે --
એ અમે જાણીએ છીએ કે જિનેન્દ્રદેવને કેવળજ્ઞાન દ્વારા પ્રત્યેક કાર્યની ઉત્પત્તિને સમય માલમ છે. કારણ કે કેવળજ્ઞાનમાં
