________________
આપણે આપણા પેટ્રોલપંપની વાત ક્યારેય વિચારતા નથી હોતા. આપણને સામાવાળાનું નિમિત્ત જ મુખ્ય લાગશે.
સવાલ એ છે કે અહીં સામાને બદલવો સહેલું કે પોતાની જાતને બદલવી તે સહેલું ?
એથી પણ ઊંડો સવાલ એ છે કે અહીં સામી વ્યક્તિ કોણ છે ? જેને તમે તમારા શત્રુ તરીકે કલ્પો છો, તે છે કોણ ? ને એને સામી બાજુ મૂકનાર કોણ છે ? આ પૃષ્ઠભૂ પર કડી શરૂ થાય છે : ‘દેખે સો ચેતન નહિ, ચેતન નાંહિ દેખાય; રોષ તોષ કિનસું કરે, આપ હિ આપ બુઝાય...’
સામી વ્યક્તિમાં શત્રુતાનો ભાવ નક્કી કરનાર કોણ છે ? ‘દેખે સો ચેતન નહિ...' જે દેખે છે સામી વ્યક્તિને, શત્રુ તરીકે, એ કોણ છે ? એ ચેતન નથી. આત્મભાવમાં પ્રતિષ્ઠિત સાધક તે નથી જ. તે તો છે એક યંત્ર. એક માન્યતાનું વર્તુળ. પોતાની સામે આમ કરે, તેનો પ્રતિભાવ આ રીતે આપવો એવી એક વિભાવના પ્રમાણે કામ થઈ રહ્યું છે. સાધકની જાગૃતિ ખરેખર ત્યાં દેખાય છે ?
કો’કે તમને કડવા શબ્દો કહ્યા, તો એ કહેનાર પેલી વ્યક્તિ કે એના એ કૃત્યની પાછળ રહેલ તમારું કર્મ ? કર્મને જો ગુનેગાર ગણી શકાય તો પેલી વ્યક્તિ ૫૨ શત્રુતાનો ભાવ કઈ રીતે જન્મશે ? તમારા કર્મને કારણે પેલી સજ્જન વ્યક્તિને ગુસ્સો આવ્યો, એ અર્ધો કલાક બોલે; તમે એને ઠંડા પાણીનું ન પૂછી શકો ? તમારા કર્મના કારણે એના ગળાને શોષ પડ્યો હોય ને !
સમાધિ શતક ૧૬૭
