________________
પ્રશમરતિ પ્રકરણની આર્યા યાદ આવેઃ ‘યાવત્પરશુળતોષ-પરિજીતને व्यापृतं मनो भवति । तावद्वरं विशुद्धे ध्याने व्यग्रं मनः कर्तुम् ॥ १८४ ॥
આ આર્યાને સામે રાખીએ ત્યારે સમાધિશતકની પ્રસ્તુત કડી આ રીતે પણ સમજાય : ‘જબ નિજ મન સન્મુખ હુએ, ચિત્તવત પર ગુણ દોષ; તબ બહુરાઈ લગાઈએ, જ્ઞાનધ્યાન રસ પોષ...’
‘ચિન્તવત ૫૨ ગુણ દોષ. . .' પરના દોષો દેખાતા હોય ત્યારે તો જ્ઞાન- ધ્યાનના ઊંડાણમાં જતા રહેવું જોઈએ. પણ પરના ગુણો જોવામાં શો વાંધો ? મનની છલના ત્યાં પ્રવેશે તો વાંધો હોઈ શકે.
મન કઈ રીતે કામ કરે છે ? પહેલાં એ નક્કી કરે છે કે અમુક વ્યક્તિ સારી છે. પછી એના નાના પણ ગુણની એ પ્રશંસા કરે છે. અહીં પ્રશંસા તે ગુણની છે કે તે વ્યક્તિની છે ? અચ્છા, વ્યક્તિની સા૨૫ પણ એણે કઈ રીતે નક્કી કરી ? પોતાને એ અનુકૂળ છે માટે તે વ્યક્તિ સારી છે; એવું મન નક્કી કરે છે.
તો, આમાં ગુણને જોવાની વાત ક્યાં આવી ? અહીં તો કેન્દ્રમાં અહંકાર જ છે. આવી રીતે પરના ગુણોને જોવાનો/વિચારવાનો કોઈ અર્થ નથી. માટે કહ્યું કે મન આવી રીતે પરગુણમાં જતું હોય તો પણ એને એમાંથી રોકી જ્ઞાન-ધ્યાનમાં મૂકવું.
સમાધિ શતક
।
૧૩૬
