________________
તો સરળ વ્યાખ્યા ! મનમાં રાગ, દ્વેષ, ઈર્ષા આદિનું છવાઈ ઊઠવું તે સંસાર. તેમનું ન હોવું તે મોક્ષ...
પણ, આ ક્લેશ-રહિતતા તરફ જવાનો માર્ગ કયો ? ભક્ત પાસે તો ટૂંકો ને ટચ માર્ગ છે : પ્રભુ આવે મન ઘરમાં, ને ક્લેશો જાય. ‘જો વિશુદ્ધ મન ઘર તુમે આયા, તો અમે નવનિધિ ઋદ્ધિ પાયા...'
સાધનાનું એક સરળ સૂત્ર અહીં ખૂલે છે : સઘન રાગ, દ્વેષ અટકે એટલે પ્રભુ વિશુદ્ધ મન-ઘરમાં પધારે. અને પ્રભુ પધારે એટલે શુદ્ધિ જ શુદ્ધિ.
જોકે, ફરી પ્રશ્ન અણસૂલડ્યો રહ્યો. સઘન રાગ, દ્વેષ અટકાવવા શી રીતે ? ભક્ત તો છે સંપૂર્ણ અસહાય. શું કરી શકે એ ?
સ્તવનાના પ્રારંભમાં આ પ્રશ્નનો ઉત્તર અપાયો છે : ‘સ્વામી ! તુમે કાંઈ કામણ કીધું, ચિત્તડું અમારું ચોરી લીધું; અમે પણ તુમસું કામણ કરશું, ભક્તે ગ્રહી મનઘરમાં ધરશું...'
પરમાત્માનું દર્શન... એક સ્તબ્ધતા. ભાવવિભોરતા. એ ભાવવિભોરતાએ મનમાં ઊઠતા રાગ, દ્વેષના તોફાનને શાન્ત કરી દીધું. ને એ મનમાં પ્રભુની છબી ઊપસી. ભક્તિથી ભીના હૃદયમાં પ્રભુ ન આવે એવું બને ખરું ?
પ્રશ્ન થાય કે પ્રભુ તો મોક્ષમાં રહે... ભક્તના મનમાં શી રીતે તે આવે ? સરસ જવાબ અપાયો છે ઃ ‘મન વૈકુંઠ અકુંઠિત ભક્ત, યોગી ભાખે અનુભવ જુગતે...' અકુંઠિત ભક્તિ તે જ વૈકુંઠ, મોક્ષ.
સમાધિ શતક ૧૧૮
