________________
માથા પર પોટલાં, કેડે રડતાં બાળકો... મુખ પર ગ્લાનિ. ઘણું બધું છોડીને જવાનું હતું ને !
એ વખતે એક તત્ત્વજ્ઞાની સ્વસ્થ રીતે ચાલી રહ્યો છે. જરૂર, કરુણા ચહેરા પર છલકાઈ રહી છે. લોકોનું દુ:ખ જોયું જોવાતું નથી. પણ એ અંગે બીજું શું થઈ શકે ? માત્ર સમવેદન.
તત્ત્વજ્ઞ પાસે નથી કોઈ બચકી, નથી કોઈ પોટલી... કો’કે પૂછ્યું : તમારો સામાન...? તેમણે કહ્યું : મારું જે છે તે મારી ભીતર છે. બહાર કશું જ મારું નથી. દેહ પર પણ જ્યાં માલિકીયતની વાત નથી, ત્યાં પદાર્થોના સ્વામિત્વની શું વાત હોઈ શકે ?
અહીં એક મર્મગ્રાહી સવાલ પેદા થશે : માલિકીયત એટલે શું ?
સંત કબીરજીએ એક પદમાં આનો મઝાનો જવાબ આપ્યો છે : કોઈ ભાઈ ક્યાંક મહેમાન તરીકે ગયા, ઘર ગમી ગયું. બીજા દિવસે તેમણે ઉદ્ઘોષણા કરી : આ ઘ૨ મારું છે !
“સામાન્ય જનની વાત - માલિકીયતના સન્દર્ભે - આવી જ છે ને !
કોઈ યાત્રિક ધર્મશાળામાં ઊતરે અને એના ઓરડામાં પ્લાસ્ટર બરોબર ન હોય તો કડિયાને બોલાવી લાવે ખરો ? કે બાથરુમના નળમાંથી પાણી ન આવતું હોય તો પ્લમ્બરને બોલાવી લાવે ?
જવાબ ‘ના’ માં મળશે. ધર્મશાળાનો ઓરડો. એ મારો છે જ નહિ, તો એની મરામતની ચિન્તા મને કેમ હોઈ શકે ?
સમાધિ શતક ૧૧૧
