________________ 34 ભાવનામૃત-II : અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ જેને તત્ત્વ પ્રત્યે પ્રીતિ હોય, તત્ત્વને પામવાની અભિલાષા હોય અને તત્ત્વ પ્રત્યેના પક્ષપાતથી જ આત્મકલ્યાણ થાય છે આવી દૃષ્ટિ હોય છે, તેનામાં તત્ત્વદૃષ્ટિ હોય છે. તત્ત્વના પક્ષપાતથી સમ્યગ્દર્શન પ્રાપ્ત થાય છે અને શુદ્ધ બને છે તથા અતત્ત્વ પ્રત્યેના પક્ષપાતથી તથા ગુણ-દોષના મૂલ્યાંકન વિનાના સ્વપક્ષના આગ્રહથી મિથ્યાત્વ છે, આવી જેની સમજ હોય તેને સ્વપક્ષની દૃષ્ટિ (આગ્રહ) નથી હોતી, પરંતુ તત્ત્વનો જ આગ્રહ (તત્ત્વ દૃષ્ટિ) હોય છે. પ્રશ્નઃ તાત્વિક મધ્યસ્થભાવવાળા જીવનો પક્ષપાત ક્યાં હોય છે? ઉત્તર : આનો સુંદર ઉત્તર ધર્મપરીક્ષામાં નીચે મુજબ આપ્યો છે. “मज्झत्थो अ अणिस्सियववहारी तस्स होइ गुणपक्खो / णो कुलगणाइणिस्सा इय ववहारंमि सुपसिद्धं // 3 // " મધ્યસ્થ જીવ અનિશ્રિત વ્યવહારી હોય છે. તેને ગુણનો પક્ષ = પક્ષપાત હોય છે. કુલ-ગણાદિની નિશ્રા હોતી નથી. એ વ્યવહારસૂત્ર નામના આગમમાં સુપ્રસિદ્ધ છે. શ્લોક 3 ની ટીકામાં સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે કે - મધ્યસ્થ પુરુષ રાગદ્વેષ રહિત પરીક્ષારૂપ વ્યવહારને કરનાર છે. તેને ગુણનો પક્ષ છે = ગુણ જ આદરણીય છે, એ પ્રકારનો સ્વીકાર હોય છે. પરંતુ પોતાના કુલ-ગણ વગેરેથી તુલ્યના સભૂત દોષના આચ્છાદન વડે અને અસભૂત ગુણના ઉલ્કાવન વડે પક્ષપાતરૂપ કુલ-ગણાદિની નિશ્રા (રાગ) હોતી નથી. તથા પોતાના કુલ-ગણાદિથી વિસદશના (વિપરીત કુલ-ગણાદિના) અવિદ્યમાન દોષના ઉદ્ભાવનથી અને વિદ્યમાન ગુણના આચ્છાદનથી ઉપશ્રા (દ્વિષ) પણ નથી. - આથી મધ્યસ્થ પુરુષને ગુણનો જ પક્ષપાત હોય છે. તે મારાપારકાના ટૂંકા ગણિતોમાં પડતો નથી. જેની પાસે તાત્વિક મધ્યસ્થભાવ હોય છે, તેનો હાર્દિક એકરાર કેવા
