________________
કાળની ગતિ.
આળસ, નિદ્રા, હિંસા, દુ:ખ, શાક, મેહ, ભય, વિગેરે આવે ત્યારે તમેગુણ જેમાં મુખ્ય છે. એવા કલિયુગ આવ્યે જાણુવે.
સત્વગુણી લાગણીથી જ્ઞાન પ્રમાણે કાળની દિશા નકી થાય છે. રજોગુણી લાગણીથી વાસના પ્રમાણે કાળની ગતિ ઉત્પન્ન થાય છે, અને તમાગુણી લાગણીથી જીવની સ્થીતિને કાળ ખંધાય છે. આ ત્રણે ગુણ સાથે રહે છે. કેાઇ વખતે એક ગુણનું જોર રહે છે, કાઇ વખતે ખીજા ગુણનું જોર રહે છે.
આ ઉપરથી એ સમજી શકાય છે કે એકજ વખતે જે જે પ્રકૃતિના જે જે માણસે હાય છે તેમને માટે તે તે યુગ લાગે પડે છે. સાધુ પુરૂષા કલિયુગમાં પણ સત્વ ગુણથી પોતાના કાળની દિશા ફેરવી સત્યુગને અનુભવ કરી શકે છે.
કોઇ માણસ સવારના પ્રાર્થીના વખતે ભક્ત થાય છે, અપેારે વેપારી કે નાકર થાય છે, સાંજે માળકાને રમાડવા પિતા થાય છે, રાત્રે પતિ થાય છે તેમ જે વખતે જેવી લાગણી તે વખતે તેને માટે તેના કાળ સમજવાના છે. જે મહાત્માઓને વ્યવહારિક સબંધની
૨૪
