________________
સુધારા.
મદદ આપી શકતું નથી. તેથી સ્વભાવ સુધારવા માટે ધર્મગુરૂની જરૂર પડે છે. તે વ્યકિતના વિકાસને માર્ગ બતાવે છે. તેનાથી સંયમ વધે છે, પ્રજા ઓછી થાય છે અને ગરીબાઈ પણ તેથી ઓછી થાય છે. પણ ગરીબાઈ ઓછી હોય ત્યાં સ્ત્રીઓને મેહ રહે છે તેથી ફરીથી રામાયણની શરૂઆત થાય છે અને રામાયણ પછી મહાભારત શરૂ થાય છે.
છતાં મહાભારત કરતાં રામાયણમાં નીતિ, સંયમ વિગેરેની વાતે વધારે પ્રમાણમાં છે. રામચંદ્રજીએ પિતાની આજ્ઞા ખાતર ભરતખંડનું રાજ્ય છોડયું હતું. મહાભારતમાં સંઘધર્મ અથવા કુલ ધર્મ સાચવવા માટે બહુ સંભાળ રાખી છે. તેથી કેટલીક અનીતિને નીતિ માનવામાં આવી છે. પાંડવ, કર્ણ, દ્રોણ, કૃપાચાર્ય, વ્યાસ વિગેરેની ઉત્પતિ વિચિત્ર પ્રકારે થએલ છે.
જ્યારે પાર્લામેન્ટનું રાજ્ય હોય ત્યારે તેના સભાસદોનું ખાનગી જીવન નીતિવાન ન હોય પણ પાર્લામેન્ટનું કામ કરવા જેટલી બુદ્ધિ હોય તે કોઈ તેને પૂછતું નથી. સંઘધર્મમાં માત્ર સંઘની નીતિ રહે છે. ૨૦૭
