Page Text
________________
૧૭
૨. આર્ધધાતુક પ્રત્ય વિષે. સાર્વધાતક શિવાયના બધા પ્રત્યેની આર્ધધાતુક સંજ્ઞા છે. ને એ પ્રત્યેની પૂર્વે કઈ પણ મૂળ કે પ્રત્યયાન્ત કે તેઓના ભાવકર્મ પ્રયોગના ધાતુઓને ગણની નીશાની કેઈપણ જગ્યાએ લાગતી નથી. પણ તેને બદલે કેટલાક પ્રત્યયેની પૂર્વે કેટલાએક ધાતુઓને આ ધાતુક પ્રત્યયદર્શક ૬ લાગે છે. (માત્ર દશમ ગણુની નીશાની અા દશમાં ગણના ધાતએ પછી કેટલીક જગ્યાએ ને અગીઆરમાં ગણની નીશાની જ અગીઆરમાં ગણના ધાતુઓ પછી હમેશ કાયમ રહે છે. ને તે વખતે એ અા તથા ૨ આર્ધધાતુક ગણાય છે.) ૪ કયા પ્રત્યની પૂર્વે અને ક્યા ધાતુઓને લગાડાય છે તે વિષે નીચે મુજબ:– ૧.૬ કયા પ્રત્યેની પૂર્વે લાગે છે તે વિષે–સ્વરથી શરૂ થતા તેમજ ને ૨ થી શરૂ થતા
પ્રત્યયોની પૂર્વે ૬ લાગતી નથી ને એ શિવાયના અક્ષરથી શરૂ થતા પ્રત્યેની પૂર્વે લાગે છે. ૨. કયા ધાતુઓને લગાડાય છે તે વિષે-૬ ઘણું ધાતુઓને લગાડાય છે. એટલે ઇ લે.
નારા ધાતુઓ ઘણું છે ને ન લેનારા અથવા વિકલ્પ લેનારા થડા છે. તેથી ન લેનારા એટલે “અનિટ” અને વિકલ્પ લેનારા એટલે “ટબતાવ્યા પછી લેનારા એટલે “સેટ” તરત જણાય છે. વળી કેટલીક જગ્યાએ અનિટ, વેટ કે સેટ થાય છે, વેટ, અનિટ કે સેટ થાયછે, ને સેટ, વેટ કે અનિટ થાય છે, તેથી કયા ધાતુઓ અનિટમાં, કયા વેટમાં, ને ક્યા સેટમાં, ગણ્યા છે ને કઈ કઈ જગ્યાએ તેઓને તેમ નથી ગણ્યા તે નીચે જણાવ્યું છે. ક. અનિટ ધાતુઓ નીચે પ્રમાણે છે.
उदृदन्तैयाँतिरुक्ष्णुशीस्नुनुक्षुश्विडीधिभिः। वृवृभ्यां च विनैकाचो ऽजन्तेषु निहताः स्मृताः ॥ शक्लपचमुद्रिच्वन्विन्सिच्प्रच्छित्यनिजिर्भजः। भअभुभ्रस्जमस्जियजयुज्रविजिवजिससृजः ॥ अक्षुद्धिछिन्तुदिनुदःपद्यभिद्विद्यतिर्विनन् । शदसदस्विद्यातिःस्कन्दिहदीकुक्षुधिबुध्यती ॥ बन्धियुधिरुधीराधिव्यशुधासाधिसिध्यती। मन्यहनापक्षिपछुपिततिपस्तृप्यतिदृप्यती ॥ लिप्लुप्वपशपस्वपसपियभ्रभ्लभगमनम्यमोरमिः । રવિ વિર મુરા વિ જ સ્ત્રિ વિન ઋષિ त्विष तुष् द्विष दुष् पुष्य पिष् विष् शिष् शुष श्लिष्यतयोघसिः । રતિ કિરિ તુ ન મિ ત્િ તથા . એટલે સ્વરાંતમાં (દીર્ઘ) ઝકારાન્ત અને (દીર્ઘ) કારાન્ત ધાતુઓ તથા શુ (રજા ગણુને), ૨ (રજા ગણને) જી. શા, , , કું, શ્વિ, રજ (આત્મપદી), ખ્રિને કૃ શિવાયના બધા એકાચ ધાતુઓ અને વ્યંજનાંતમાં રા,વ,મુ, ક્વિ, રવિન્દ્ર, શિ, ઝ, , નિડ, મગ, મણ, મુગ, સ, મગ, ચ, યુગ, સ, શ, શિ(૩ જા ગણ), aણ, , , ૬, કુ, વિન્ , છિન્તુ, ગુ૬, ૫ (૪થા ગણને), મિથિ, (૪થા તથા ૭ મા ગણને), ૨, ૩, િ (ચેથા ગણને), , , યક્ષ, વૃષ (ચેથા ગણને), મ્યુ ય, હય, ર, ચ, શુ, રાષ્ટ્ર, લિમ્ (થા ગણને), મન (ચેથા ગણન), હા, ચા, ક્ષિ, પુર, ત, તિ, સુર(થા ગણને), (ચેથા ગણન), હિs, સુપ (૬ઠ્ઠા ગણુને),
| SR No. | 023460 |
| Book Title | Sanskrit Bhasha Pradip |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Thakordas Jamnadas Panji |
| Publisher | Thakordas Jamnadas Panji |
| Publication Year | 1867 |
| Total Pages | 366 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 28 MB |