________________
( ૪ )
એવાં કૂતરાંની સ્થિતિ તે ખાસ જોવા જેવી છે. જેને ઉત્તર પૂરતું ખાવાનું પણ મળતુ નથી, જેને કાઈ સ’માન પણ દેતુ નથી અને જેના શરીર ઉપર ટાઢનુ રક્ષણ કરવા કપડા સરખું પણ નથી; તેમ વરસાદમાં રહેવાને ઘર પણ નથી હોતું તેવાં કૂતરાં કાન્તિક મહીનાના પ્રાર‘ભમાંજ પાયમાલ થઈ જાય છે. ગલીગલી અને ખૂણા ખચકાની અંદર સડેલી કૂતરીની પાછળ, ભૂખ–તૃષાને નહિ ગણકારીને રાત દિવસ ભમ્યા કરે છે. મનુષ્યાની લાકડીયાના પ્રહારો સહન કરે છે, ખીમાર પડી જાય છે, શરીર ઉપર અનેક પ્રકારનાં ચાઠાં અને ચાંદીયા પડી જાય છે, વાળ ખરી પડે છે, ભૂખથી શરીર જીણુ થઈ જાય છે. છેવટે પાગલ પણ થઇ જાય છે અને હડકાયુ થઈ જવા છતાં પણ સ્પર્શેન્દ્રિયના વિષયને છેડી શકતું નથી. તેવા કૂતરાનુ કુમૃત્યુ આપણે આપણી નજરે જોઇએ છીએ. તે બિચારાં એક મહીનાને માટે સ્પર્શેન્દ્રિયના વિષયને આધીન થઇ, છેવટે તે એવી ઉગ્રદશાના અનુભવ કરે છે, તે પછી મનુષ્યા, કે જેઓ બારે માસ સ્પર્શેન્દ્રિયના વિષયને વશવ બન્યા રહે છે, તેની દશા કેવી થાય છે, અથવા થતી હશે, તેને વિચાર વાચકે સ્વય કરી લેવા જોઇએ. મહાત્મા તુલસીદાસે ડીકજ કહ્યું છે કેઃ—
कारतिक मासके कूतरे तजे अन्न और प्यास । तुलसी वां की क्या गति जिसके बारे मास ॥ १ ॥
સ્પર્શેન્દ્રિયાયીન પ્રાણિયા હંમેશાં આર્ત્તધ્યાનવાળા રહે છે, વળી એક વાત એ પણ વિચારવા જેવી છે કે મનુષ્ચાને સ્પર્શેન્દ્રિયજન્મ વિષયસુખ દ્રવ્યવિના મળતુ નથી અને દ્રવ્ય પ્રાપ્ત કરવામાં જે પરિશ્રમ, ફૂડ, કપટ, ક્રેભ અને છલલેાઢિ કરવાં પડે છે, તે તેના અનુભવી સારી પેઠે સમજી શકે તેમ છે. શાસ્ત્રકારોએ તે ધના નિમિત્તે પૈસા એકઠા કરવાવાળાને પણ આત્ત ધ્યાની કહ્યા છે; તો પછી બીજા કારણે દ્રવ્યની ઇચ્છા રાખનારને માટે તે કહેવુંજ શુ ? શ્રીહરિભદ્રસૂરિ કહે છેઃ
