________________
( ૧૮ )
.
?
.
અહિં એ શકાને અવકાશ મળે છે કે- પહેલાં ′ ના શબ્દનો અર્થ · દિવસના આઠમા ભાગ ’ કરવામાં આવ્યા હતા અને અહિં ‘ નTM • શબ્દના અર્થ ‘ રાત્રિ ' કરવામાં આવ્યે, એનું શુ કારણ ? ” એનું કારણ આ છેઃ—શબ્દોની પ્રવૃત્તિ બે પ્રકારની હાય છે. ૧ મુખ્ય, અને ૨ ગાણુ. ઉપરના શ્લેાકમાં ‘ ૪ ’ શબ્દના અર્થ ‘રાત્રિ’ કરવામાં આવ્યો છે, તે મુખ્ય રીતિથી કરવામાં આવ્યા છે, અને જ્યાં ‘ નમત્ત ’ ની વ્યાખ્યા કરવામાં આવી છે, ત્યાં ત્તત્ત શબ્દના અથ ગાણુ રીતે કરેલા છે, એટલે કે જ્યાં મુખ્ય અને આધા આવતી હોય, ત્યાં ગાણુ અથ કરવા જ જોઇએ. અન્યથા પરસ્પર વિરૂદ્ધવાક્ય થઈ જવાથી શાસ્ત્રો નકામાં થઇ જાય છે. જૂએ, રાત્રિભોજનને ભોજનમાં ન ગણતાં ‘ અભાજન ' માં ગણેલ છે. કહ્યું છેઃ—
>
46
देवैस्तु भुक्तं पूर्वाह्णे मध्याह्ने ऋषिभिस्तथा । अपराह्णे च पितृभिः सायाहूने दैत्यदानवैः ॥ १ ॥ सन्ध्यायां यक्षरक्षोभिः सदा भुक्तं कुलोद्भव ! | सर्ववेलामतिक्रम्य रात्रौ भुक्तमभोजनम्
97 || 2. 11
હું કુલાદ્ભવ ! હે યુધિષ્ઠિર ! હંમેશાં દરેક જીવા પાતપાતાની મર્યાદા અનુસાર ભાજન કરે છે. જેમકે-દિવસના પૂર્વ ભાગમાં દેવા, મધ્યાહનમાં ઋષિયા, અપેાર પછી પિતૃāાકા, સાય‘કાલે દૈત્ય દાનવા અને સધ્યા સમયે યક્ષા-રાક્ષસે ભાજન કરે છે. અત એવ આ બધા સમયને છેડીને રાત્રિભોજન સવ થા અભાજન જ છે.
'
.
આ પ્રમાણે સ્પષ્ટ વચન હાવાથી ‘ રમત ’ ની વ્યાખ્યા વખતે ગાણાની ખાસ જરૂરીયાત રહેલી છે. અગર તેવા અર્થે ન કરવામાં આવે, તે અહિ' રાત્રિèાજનને ‘ ત્રમોન ’ કેમ કહેવામાં આવ્યુ ? તેને શે। બચાવ કરી શકાશે ? માટે સમજવુ" જોઇએ કે પ્રાચીનોય: ' શબ્દોના અર્થ પણ પ્રકરણને અનુસરીને થાય છે. વળી એક સ્થળે એમ પણ કહ્યું છેઃ
.
