________________
- ૧૫૫
. सद्पात्मप्रसादाद् डगवगमगुणोधेन संसारसारा। નિસીમાચિસોય
વતરનિતિની શુત્તિ હal Inશરૂષા (શાહ)
ગાથાથ - સર્વજ્ઞ ભગવંતે મુક્તિને અત્યંત અભાવરૂપ, જડતારૂપ આકાશની જેમ સર્વવ્યાપી અને
૧. બૌદ્ધ દર્શનવાળા મુક્તિને અભાવરૂપ માને છે, તેઓ એમ માને છે કે, આત્માને સર્વથા અભાવ થ અર્થાત્ આત્મા વિનાશ પામવો તે મુક્તિ આ પ્રમાણે ષદર્શન સમુચ્ચયની ટીકામાં કહ્યું છે.
તથા કાત્રિશિકામાં કહ્યું છે કે, बौद्धास्त्वालयविज्ञानसंततिः सेत्यकीर्तयन्
બૌદ્ધો એમ કહે છે કે “આલયવિજ્ઞાન સંતતિ તે મેક્ષ કહેવાય. આલયવિજ્ઞાન સંતતિ એટલે પ્રવૃત્તિવિજ્ઞાનના ઉપપ્લવ રહિત સંહત યાકારવાળી જ્ઞાનક્ષણની પરંપરા. ઇત્યાદિ વર્ણન ગ્રંથથી જાણવું.
૨. વૈશેષિક અને નયાયિક દર્શને જડમય જ્ઞાનના અભાવવાળી મુક્તિ માને છે, તેઓ કહે છે કે,
આત્માને સર્વથા અભાવ નહીં પરંતુ આત્મામાં રહેલા ચૈતન્યગુણને અભાવ થવો એટલે આત્મા ચેતના રહિત જડતુલ્ય થો તે જ મુક્તિ છે. અહીં આત્માને સદ્ભાવ અને આત્મગુણને અભાવ તે મોક્ષ કહેલ છે.
૩. કેટલાક આકાશની પેઠે સર્વવ્યાપી મુક્તિ માને છે.
ત્રિદંડી દર્શનવાળાઓ પરમાત્મામાં જીવાત્માને લય થઈ જવો તે મુક્તિ છે, એમ માને છે. તેઓ પરમાત્માને વિભુ-વિણ એટલે સર્વવ્યાપક માને છે, તેથી મુક્તિ પણ સર્વવ્યાપક થઈ. વિષ્ણુ દર્શનીઓ પણ વિશેષ તે એમ જ માને છે.
