Siddhahemchandra Shabdanushasan Gujarati Vivaran Adhyay 01 04

SR No.: 023416
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Prashamprabhvijay
Publisher: Syadwad Prakashan
Publication Year: 2012
Total Pages: 564
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati & Book_Devnagari
File Size: 36 MB

Page 145

८८
શ્રીસિદ્ધહેમચન્દ્રશબ્દાનુશાસન संध्याथी समान छ, ५॥ ये-यास्-यास-याम् प६ स्थणे मेऽपयन मने ङिताम् ५६ स्थणे मधुपयन डोपाथी વચનની સમાનતા નથી. તેથી સૂત્રમાં યથાસંખનું ગ્રહણ ન કરી શકાય. ___समाधान:- सूत्रमा ङितां ५६ स्थणेम मधुपयन छ तम यै-यास्-यास्-याम् ५६ स्थणे ५॥ मधुपयन
छ. यैश्च यास् च यास् च याम् च विडानुसारे सखी'चार्थे द्वन्द्वः० ३.१.११७' सूत्रथी छतरेत२वन्द समास यता 'यै-यास्-यास्-यामः' मा प्रमाणे जस् प्रत्ययान्त पहनी निपत्ति थ छ. ५१॥ सूत्रमा यै-यास्-यास्-यामः' माम
विवाम मात्रात गौरवतुं खोपाथी मात्रालाघवमप्युत्सवाय मन्यन्ते वैयाकरणा:(A) 'न्यायने माश्रयाने मात्राकृत दावार्थ ते जस् प्रत्ययनो सूत्रत्वात् लो५ ४२री ये-यास्-यास्-याम् मा प्रभागेजवयनान्त ५६ विवामां माव्यु छ. तथा. वयनने माश्रयीने पा समानता डोपाथी 'यथासङ्ख्यमनुदेश:०' न्यायानुसार सूत्रमा यथासंध्यन ગ્રહણ કરી શકાય.
टात -
(i) खट्वायै (ii) खट्वायाः (iii) खट्वायाः (iv) खट्वायाम्
___ खट्वा + डे खट्वा + डसि खट्वा + डस् खट्वा + डि * आपो डितां० १.४.१७' → खट्वा + ये खट्वा + यास् खट्वा + यास् खट्वा + याम् * ‘सो रुः २.१.७२' + + खट्वायार् खट्वायार् * 'र: पदान्ते० १.३.५३' →
खट्वायाः खट्वायाः
= खट्वायै। = खट्वायाः। = खट्वायाः। = खट्वायाम्। (v) बहुराजायै (vi) बहुराजायाः (vii) बहुराजायाः (viii) बहुराजायाम् - * 'एकार्थं चाने० ३.१.२२' → बहवः राजानः यस्यां सा = बहुराजन् (बहु०), * 'ताभ्यां वाऽऽप्० २.४.१५' → खीविंग मान्यपहार्थना विशेषा। बहुराजन् ने डाप् प्रत्यय, * 'डित्यन्त्य० २.१.११४' → बहुराज् + डाप् = बहुराजा, * बहुराजा ने डे વિગેરે ડિત્ પ્રત્યયો લાગતા શેષ સાધનિક ઉદ્ધવે વિગેરે પ્રમાણે કરી લેવી.
(ix) कारीषगन्ध्यायै (x) कारीषगन्ध्यायाः (xi) कारीषगन्ध्यायाः (xii) कारीषगन्ध्यायाम् - * 'एकार्थं चाने० ३.१.२२' → करीषस्येव गन्धो यस्य स = करीषगन्धः (बहु०), * 'अत इञ् ६.१.३१' → (A) स्वल्पाक्षरमसन्दिग्धं सारवद्विश्वतोमुखम्। अस्तोभमनवद्यञ्च सूत्रं सूत्रविदो विदुः।। मासूत्रवाना स्वल्पाक्षरम्'
અંશને લઇને વિચારીએ તો સૂત્ર હંમેશા અલ્પ અક્ષરવાળું હોવું જોઇએ. જો વધુ અક્ષરવાળું સૂત્ર બનાવાય તો અક્ષરોને આશ્રયીને ગણાતી માત્રા વધવાથી માત્રાકૃતગૌરવ દોષ આવે. આ દોષ ન આવે તેથી 'मात्रालाघवमप्युत्सवाय मन्यन्ते वैयाकरणाः' अर्थात् वैया २१यो सूत्रमा उधी मात्रा 2j माधव કરી શકે તો તેને મહોત્સવ બરાબર માને છે. વિશેષ બોધને માટે નાગેશ ભટ્ટકૃત પરિભાણેન્દુશેખર’ તેમજ પૂ. दापय सू. म.सा. कृत न्यायसमुत्ययक्ता 'किं हि वचनान्न भवति' न्याय 6५२नी ती पी.