________________
१.१.३७
૨૬૭ वि१२१॥ :- (1) ऊर्याद्यनुकरण० ३.१.२' सूत्रधी भांडाने 'जीविकोपनिषदौपम्ये ३.१.१७' सुधान। સૂત્રો તે તે શબ્દોને ગતિસંજ્ઞા કરે છે અને તે બધા શબ્દોને આ સૂત્ર અવ્યયસંજ્ઞા કરે છે.
__ (2) टांत - (i) अदःकृत्य - * 'अग्रहानु० ३.१.५' → अदस् ने गतिसंश, * 'गति: १.१.३६' → अदस् अव्यय, * 'प्राक्काले ५.४.४७' → अदःकरणं पूर्वम् = अदस् + कृ + त्वा, * अनञः क्वो० ३.२.१५४' → अदस् + कृ + य, * 'हस्वस्य तः० ४.४.११३' → अदस् + कृ + त्य, * 'सो रू: २.१.७२' → अदर् + कृत्य, * 'र: पदान्ते० १.३.५३' → अदः कृत्य।
अलीमा सूत्रथी अदस् ने अव्यया थपाथी अदर् + कृत्य अवस्थामा अतः कृ-कमि० २.३.५' सूत्रथी अदर् ना र् नो स् माहेश न ११। २०५६ मायुं ।।३६।।
)
.6
अप्रयोगीत् ।।१.१.३७॥ बृ.व.-इह शास्त्र उपदिश्यमानो वर्णस्तत्समुदायो वा यो लौकिके शब्दप्रयोगे न दृश्यते स एत्यपगच्छतीति इत्संज्ञो भवति। अप्रयोगित्वानुवादेनेत्संज्ञाविधानाच्चास्य प्रयोगाभावः सिद्धः। उपदेशस्तु धातु-नाम-प्रत्ययविकाराऽऽगमेषु कार्यार्थः। धातौ-एधि, एधते। शी-शेते; इङित्त्वादात्मनेपदम्। यजी-यजते, यजति। चिंगटचिनुते, चिनोति। कण्डूग्-कण्डूयते, कण्डूयति; ईगित्त्वात् फलवत्यात्मनेपदम्। टुदु-दवथुः; ट्वित्त्वादथुः। नाम्नि-चित्रङ् आश्चर्ये चित्रीयते। माङ्-मा भवान् कार्षीत् अत्र माङयद्यतनी। प्रत्यये-(वित्-) भवति। विकारे-(ख्यांग्-)व्याख्यातासे, व्याख्यातासि। आगमे-(इट्-) पपिथ। इत्प्रदेशा:-"इडितः कर्तरि" (३.३.२२) इत्यादयः ।।३७॥ सूत्रार्थ :- આ વ્યાકરણશાસ્ત્રમાં જે વર્ણ કે જે વર્ણસમુદાયનો ઉપદેશ (પાઠ) છે, પરંતુ લૌકિક શબ્દ
प्रयोगमा त जातो नथी तने इत् संशा थाय छ. एति-अपगच्छतीति इत् ; मे प्रमाणे इत्
સાન્તર્થસંજ્ઞા છે. सूत्रसमास :- . प्रयोगोऽस्यास्तीति प्रयोगी। न प्रयोगी = अप्रयोगी (नञ् तत्.)।
वि१२३॥ :- (1) प्रयोग भेटले २०६- Gथ्या२३. शED Gथ्या२१॥ यतुं खोयतेने प्रयोगिन् ४७वाय અને જે શબ્દનું ઉચ્ચારણ ન થતું હોય તેને પ્રયોગ કહેવાય. સૂત્રમાં ગાયોની પદથી સંશિનો નિર્દેશ કર્યો છે અને ત્ પદથી સંજ્ઞાનો નિર્દેશ કર્યો છે.
શંકા - જેનો સર્વથા પ્રયોગ ન થતો હોય તેને ઇતુ' સંજ્ઞા કરવામાં આવે તો અતિપ્રસંગ દોષ આવશે?
