________________
विद्धंसइ णंतरए, एवं बीयं अबीयमवि हुज्जा । तेण परं जोणीए, वुच्छेदे आवि पन्नत्ते ॥ ४१५ ॥ सत्तम उद्देसाओ, पण्णत्तीए सयस्स छठस्स । धण्णाण उ पमाणं, उद्धरियं समरणछाए ॥ ४१६ ॥
અર્થ: હે ગૌતમ ! તે (ઉપલી ગાથામાં કહેલા) ધાન્યમાં યોનિભાવ (ઉત્પન્ન થવાનો સ્વભાવ) જઘન્યથી અંતર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટથી ત્રણ વર્ષ સુધી રહે છે. બીજા ધાન્યોની પણ જઘન્ય સ્થિતિ અંતર્મુહૂર્તની કહી છે. (૪૧૦) કલ-કલાય (ખુરસાણી), તલ, કળથી, ચોળા, મસૂર, મગ, અડદ, વાલ, તુવેર તથા પલિમંથ વિગેરેની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ પાંચ વર્ષની કહી છે. (૪૧૧) અહીં કલ એટલે કલાય નામનું ધાન્ય, મસૂર એટલે ભિલંગ ચણાની દાળ, પલિમંથ એટલે વાટલા ચણા (વટાણા) અને બિતિના એટલે કાળા ચણા. (૪૧૨) બીજા ધાન્યનાં ભેદો-નામો પ્રસિદ્ધ છે. હવે અળસી, કુસુંબો (કરકી), કાંગ, કોદરા, બંટી, રાલ, કોદુસગ, સરસવ. (૪૧૩) સણના બીજ, મૂળાના બીજ, ઇત્યાદિકની ઉત્કૃષ્ટ સાત વર્ષની સ્થિતિ છે, ત્યાર પછી તેની યોનિ કરમાઈ જાય છે અને તેના વર્ણાદિક (વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ) હાનિ પામે છે. (૪૧૪) ત્યાર પછી તરત જ તે (યોનિ) વિધ્વંસ-વિનાશ પામે છે તેથી બીજ પણ અબીજ થઈ જાય છે. એટલે યોનિનો વિચ્છેદ થાય છે એમ કહ્યું છે.' (૪૧૫) શ્રી ભગવતીસૂત્રના છઠ્ઠા શતકના સાતમા ઉદેશામાંથી આ ધાન્યની યોનિનું પ્રમાણ સ્મરણને માટે ઉધર્યું છે. (૪૧૬)
(૨૬૩) સાધ્વીના પચીશ ઉપકરણો ओग्गहणंतग १ पट्टो २,
अद्धोरुय ३ चलणिया ४ य बोधव्वा । अभितर ५ बाहिनियं
सणी ६ य तह कंचुए ७ चेव ॥ ४१७ ॥ ૧ ધાન્યમાંથી સચિત્તભાવ નષ્ટ થયા પછી પણ યોનિભાવ (ઉત્પત્તિ સ્વભાવ) વધારે વખત રહે છે તે આ ગાથાઓમાં બતાવેલ છે. સચિત્તપણે ત્યાં સુધી રહે છે એમ ન સમજવું. જો કે સચિત્તમર્દનની જેમ જ યોનિમર્દન પણ મુનિ માટે નિષેધેલું છે.
રત્નસંચય - ૧૮૪
