________________
१०
परंतु तेनो उल्लेख
व्याकरणमहाभाष्यमा मळे छे. तेमां तो संस्कृतना हिसाबे जे कोई भाषाभ्रष्टता होय, तेने अपभ्रंश तरीके ओळखाववामां आवी छे. पतञ्जलि इ. स. पूर्व २०० नी आसपास प्रवर्तमान थया एम विद्वानोनो अभिप्राय छे. त्यार पछी भामहे ( आशरे इ. स. छट्ठो सैको) अपभ्रंशनो उल्लेख कर्यो छे; अपभ्रंशनी अर्थव्याप्ति पर झाझो प्रकाश पाडतो नथी. अपभ्रंशना अर्थ पर दण्डीनां वचन' (आशरे इ. स. सातमो सैको) ठीक प्रकाश आपे छे. संस्कृत प्रत्ये अभिनिवेशवाळा वैयाकरण अने आलंकारिकोनो मत पण तेणे नोंच्यो छे; अने • अपभ्रंश नामे रूढ भाषानो पण तेणे उल्लेख कर्यो छे. शास्त्रोमां तो संस्कृतथी जे कोई भिन्न भाषा होय ते अपभ्रंश, ए पहेलो अर्थ; अने आभीर इत्यादिनी भाषाओ काव्योमां वपराई होय ते अपभ्रंश, ए बीजो अर्थ. आभीर इत्यादि जातिओनो वसवाट पश्चिम हिंदुस्तानमां हतो ए विद्वन्मान्य बाबत छे. त्यार पछीनो उल्लेख रुद्रटनो छे. तेना मते तो देश विशेषे करीने जे अनेक भाषाओ होय, ते अपभ्रंशने नामे ओळखवी; एटले के दरेक देश्यभाषा तेने अभिप्राये तो अपभ्रंश ज लेखावी जोईए. आ अभिप्राय अर्थाभासरूप छे; कारण के रूढार्थनी अवगणना करी, केवळ यौगिकार्थने प्राधान्य आपी, तेणे आलंकाारेकोनी विभाग
३. पतंजलि - महाभाष्य. अ. १.पा. १. आह्निक. १. पान. ५०.
४. भामह - काव्यालंकार - १.३६.
शब्दार्थौ सहितौ काव्यं गद्यं पद्यं च तद् द्विधा संस्कृतं प्राकृतं चान्यदपभ्रंश इति त्रिधा ॥ ५. दण्डिन् - काव्यादर्श. - १.३२.३६.
तदेतद्वाङ्मयं भूयः संस्कृतं प्राकृतं तथा । अपभ्रंशश्च मिश्रं चेत्याहुरार्याश्चतुर्विधम् ॥ आभीरादिगिरः काव्येष्वपभ्रंश इति स्मृताः । शास्त्रे तु संस्कृतादन्यदपभ्रंशतयोदितम् ॥ ६. रुद्रट - काव्यालंकार. २ - ११. १२.
भाषाभेदनिमित्तः षोढा भेदोऽस्य संभवति ॥ प्राकृतसंस्कृतमागधपिशाचभाषाश्च शौरसेनी च । षष्ठोऽत्र भूरिभेदो देशविशेषादपभ्रंशः ॥
