________________
૩૨.
જૈનધર્મને સરળ પરિચય સંચલન છે. આમાં દ્રવ્ય એટલે જેનામાં ગુણ-પર્યાય રહે, (૫યય અવસ્થા), અર્થાત્ જેનામાં ગુણ હય, શક્તિ હોય અને જેને અનેક અવસ્થાઓ હેયતેદ્રવ્ય કહેવાય. જગતમાં દ્રવ્ય જેવી વસ્તુ હોય તે જ એના આધારે ગુણ–પર્યાય અને શક્તિ રહી શકે.
ગુણ-પર્યાયમાં ફરક આ છે કે-રવિનો ગુણ માવિન પથાર સાથે રહે તે ગુણ, ક્રમસર થયા કરે તે પર્યાય. દા. ત. સોનામાં પીળાશ, ચળકાટ, કઠણાઈ વગેરે સાથે રહે છે તે ગુણ કહેવાય, અને લગડી, કડું, કઠી વગેરે અવસ્થા ક્રમસર બને છે તે પર્યાય કહેવાય. જીવમાં જ્ઞાન, દર્શન વગેરે ગુણો છે, અને બાળપણું કુમારપણું યુવાની વગેરે પર્યા છે. હવે આમાં અપેક્ષાએ ગુણને પણ પર્યાય કહેવાય, કેમકે તે ય ક્રમસર પણ થયા કરે છે. દા.ત. પહેલા સૂર્યાસ્તનું પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન, પછી થતું સંધ્યાનું પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન. તેથી એ ક્રમશઃ પેદા થવાવાળા થયા. એને પર્યાય પણ કહેવાય.
બાકી જીવ દ્રવ્યમાં ગુણે બે પ્રકારે, (૧) સ્વાભાવિક ગુણે જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર શકિત–વીર્ય વગેરે છે. અને (૨) આગન્તુક ગુણ મિથ્યાત્વ રાગાદિ કષાય વગેરે છે. ત્યારે અવસ્થા તરીકે જીવને સંસારીપણું, મુક્તપણું, સંસારીપણુમાં મનુષ્યપણું, દેવપણું વગેરે. મનુ ષ્યપણુમાં બાલ્યપણું, યુવાનપણું વગેરે અવસ્થા પ્રાપ્ત થાય છે; આ પર્યાય છે.
