________________
કરે મિ ભં તે !-સૂત્ર
.
પદાર્થ વિજ્ઞાનની દ્રષ્ટિથી જગત નું વિજ્ઞાન અનેક દષ્ટિબિંદુથી સમજાવવામાં આવ્યું છે. જેમ કે – પ્રશ્નઃ આ શું છે ?
ઉત્તર: જગત છે. પ્રશ્નઃ એટલે ? ઉત્તર: વારંવાર રૂપાન્તરે તરફ
જાય તે જગત પ્રશ્ન: એ અર્થ કેમ? ઉત્તર: પુનઃ પુનઃ અતિ તિ
जगत् પ્રશ્ન: કેણું ક્યાં જાય છે? ઉત્તર ધ્રુવ સ્વરૂપ જગત્ ઉત્પાદ
વ્યય સ્વરૂપ તરફ જાય છે. જગત્ એક પ્રકારે છે–
જગત્ સત્ છે, એક છે, પરિણામ છે. જગત્ અસત્ છે, અનેક છે, નિશ્ચળ છે
જગત બે પ્રકારે છે–જીવાત્મક અજીવાત્મક જગત છેઃ સાકારાનાકાપાગ ગ્રાહ્ય જગત છેઃ દ્રવ્ય અને પર્યાય જગત છેઃ આદિ-અનાદિ પરિણામિ જગત્ છેનિત્ય-અ. નિત્ય રૂપ જગત્ છે. સામાન્ય-વિશેષાત્મક જગત્ છેઃ ભિન્નઅભિન્ન જગત્ છેઃ એક-અનેક જગત્ છેલેક-અલેક રૂપ જગત છેઃ પ્રમાતા--પ્રમેય રૂપ જગત્ છેઃ અભિલા-અનભિલાષ્ય જગત્ છે: સત્-અસત્ જગત્ છે: રૂપી–અપી જગત્ છેઃ સક્રિય–અક્રિય જગત્ છેઃ સર્વગત–અસર્વગત જગત છેઃ વ્યાખ્ય-વ્યાપક જગત છે. ક્ષેત્ર-ક્ષેત્રી જગત છેઃ શબ્દ રૂપ-અર્થ રૂપ જગત છે: પ્રમાણ-નયાધિગમ્ય જગત
૨૦૨
