________________
૩૦
કાન અને શીળ * દાનથી ત્યાગ અને અપરિગ્રહની તાલિમ મળે છે. અને એ તાલિમથી છવને અધ્યાત્મમાં (આધ્યાત્મિક રીતે) ઊંચે ચડવાની શક્તિ પ્રાપ્ત થાય છે.
દાન શા માટે? દાનની વાત થતાં જ મનુષ્યને પહેલો વિચાર એ આવે છે કે આ બધું મારું મેળવેલું છે, આ બધું મારી મહેનતથી મેં મેળવેલું છે, આ સર્વને હું માલિક છું. ત્યારે આ મારી મહેનતના ફળ તરીકે મળેલ ધન હું બીજા કોઈને શા માટે આપું? સૌએ પિતાની મેળે કમાઈને પિતાને જીવનનિર્વાહ ચલાવવો જોઈએ. બીજાની મદદ ઉપર કેઈએ નભવું ન જોઈએ વગેરે વિચાર આવે છે.
ત્યારે મનુષ્ય મુખ્ય વાત જ ભૂલી જાય છે કે મનુષ્ય તેના જન્મથી માંડીને તેના મૃત્યુ સુધી કોઈને કોઈ રીતે બીજાની સહાય લેતો જ આવ્યો છે. અન્યની સહાય લીધા વિના મનુષ્ય પિતાનું જીવન ટકાવી શકે જ નહિ, ટકાવી શકતો નથી. આ સંબંધમાં સ્વ. શ્રી. વા. મો. શાહે લખેલ છે તે યથાર્થ હોવાથી અત્રે ઉતારી લઉં છું.
મનુષ્ય જન્મે છે તે વખતથી જ એને સહાય”, “દયા’, ‘દાનની ગરજ પડે છે. કુદરત એને હવા અને પ્રકાશની સહાય આપે છે. માતા એને દુધનું દાન કરે છે, એનું લાલનપાલન કરે છે. પિતા એને વસ્ત્રાદિ પૂરાં પાડી દયા બતાવે છે. સ્વજનો એને બોલતાં ચાલતાં શીખવે છે. માબાપ તથા ગુરૂજન તેને વિધાદાન, જ્ઞાનદાન આપે છે. સહાય, દયા, દાન વગર માણસ જીવી શકે જ નહિ.
જે તત્વ માણસ બીજાઓ પાસેથી મેળવીને જ જીવી શકે છે તે તવ બીજાને આપ્યા વગર જીવવું એ શું માણસાઈ છે ? એક ક્ષણ પણ બીજાની મદદ વગર જીવી ન શકે એ ઉપકૃત અન્ય મનુષ્ય પ્રત્યે અનુદાર રહે, માત્ર પોતાની ઇચ્છાઓની તૃપ્તિમાં જ રચ્યોપચ્ચે રહે એ શું ઓછું અસહ્ય છે ? ઓછી પાશવવૃત્તિ છે?
