________________
૨૬૦
દાન અને શીળ જડ છે છતાં ચેતનના ભાવમાં વિકૃતિ લાવે છે અને શરીર સહિત આત્માને ઉન્મત્ત કરે છે. આ કર્મ-વર્ગણા આઠ પ્રકારની કર્મપર્યામાં પરિણમી આત્માની સાથે બંધાય છે. તે જ્યારે ઉદયમાં આવે છે ત્યારે આત્માની શક્તિને આચ્છાદિત કરે છે. જ્ઞાનાવરણ કર્મ આત્માની જ્ઞાનશકિતને પૂર્ણ વિકાસ રોકે છે; દર્શનાવરણ કર્મ આત્માને સામાન્ય અવલોકન અર્થાત દર્શન ગુણ પ્રગટવામાં અવરોધ કરે છે; મેહનીય કર્મ આત્માના શ્રદ્ધાન અને ચારિત્ર (વીતરાગભાવ)ને દૂપિત કરે છે; વેદનીય કર્મ સંસારિક સાતા અને અસાતા ઉત્પન્ન કરવામાં નિમિત્તરૂપ થાય છે, આવું કર્મ કોઈ જન્મમાં લઈ જઈ ત્યાં રોકવાનું કાર્ય કરે છે. નામ કર્મ શરીરની સારી અથવા ખરાબ રચના કરે છે; ગોત્ર કર્મ લોકપૂજિત વા નિંદિત કુળમાં સંબંધ જોડે છે; અને અંતરાય કર્મ દાન, લાભ. ભોગ, ઉપભોગ અને વીર્ય (ઉત્સાહ )માં વિધ્ય લાવી આત્માની અનંત શક્તિનો પૂર્ણ પ્રકાશ થવા દેતું નથી.
આ આઠેય કર્મ આત્માની સ્વાધીનતામાં બાધારૂપ છે. એ બધામાં મોહનીય કર્મ ગુરૂ છે કારણ કે હવશાતુ છવ સંસારના પદાર્થોમાં ઉપભોગ લગાવી રાગદ્વેષના માઠાં પરિણામ કરે છે; અને મેહથી જ જીવને કર્મનો બંધ થાય છે. આથી કરી જે મોહને છતી લે છે તે જ સાચો જિન છે.
જ્યાં સુધી સંસારી જીવોને કર્મ બંધ છે ત્યાં સુધી તેમની આકુળતા મટતી નથી તેમજ સુખશાંતિનું સામ્રાજ્ય સ્થાપિત થઈ શકતું નથી. માટે હે વત્સ! આ કર્મબંધનું મૂળ કારણ સમજવું જોઈએ અને પછી તેનાથી છૂટવા યત્ન આદરવો જોઈએ.
મિથ્યાશ્રદ્ધાન, હિંસાદિ પાપમાં પ્રવૃત્તિરૂપ અવિરતિ ભાવ, ક્રોધ, માન, માયા ભરૂપી કષાયભાવ અને મન, વચન કાયાના હલન ચલનથી આત્માના પ્રદેશ કંપિત થવાથી યોગ પરિણમન–એ કર્મનો આસ્ત્રવ અને બંધ છે. તેમાં પણ સર્વનું મૂળ મિયા શ્રદ્ધાન છે. જેણે મિથ્યા
