________________
ચીરક ઃ
-:
ભારતમાં સ્મૃતિ પૂજાની વિભાવના અને મૂર્તિવિધાનનાં લક્ષણા
મેાતીના ચાર સેરાવાળા હારને ચીરક કહેવામાં આવે છે. આ અલંકાર સામાન્ય દેવા માટે વપરાતા નથી, પણ સૂર્ય અને સ્કંદ જેવા વીરવેશ ધારણ કરતા દેવા માટે ખાસ કરીને બનાવવાના આદેશ છે.
લેખક : ( કેયૂર )
કાણીના ઉપરના ભાગમાં પહેરવામાં આવતું આ જાતનું આભૂષણ ગેાળ કૅડા જેવું હોય છે. વિષ્ણુ, સૂર્ય વગેરેની પ્રતિમાઓમાં તે વિશેષ કરીને દેખાય છે. તે સુવણ તું રત્ન અને મેાતી જડિત બનાવવામાં આવતું.
વલય
વલયને સામાન્ય અર્થ કહુ. થાય છે. કાણીથી આગળના પ્રકેાજ પાસે પહેરવાના આ અલકાર છે. આજે પણ સ્ત્રી-પુરુષામાં કડુ· પહેરવાની પ્રથા ચાલુ છે, વલયનું અપર નામ કટક છે, લક્ષ્મીનું તે પ્રિય આભૂષણ છે. તેની મધ્યમાં રત્ન જડવામાં આવતાં. વલયના કિંકિણીવલય, મભિ ધવલય વગેરે પ્રકારો છે, કિકિણીવલયની નીચે નાની ધૃધરીએ મૂકવામાં આવતી. પ્રાચીન પ્રતિમાએમાંથી કટક, વલય વગેરેના વિવિધ પ્રકારો કોતરેલા જોવા મળે છે જેમાં પ્રાંતભેદે કેટલુંક વૈવિધ્ય પણ જોવા મળે છે.
અ'ગુલિચક
અ‘ગુલિયક એટલે આંગળી ઉપર પહેરવાનુ આભૂષણ વી'ટીઓ થાય છે. હાથની બધી આંગળીઓ ઉપર વીટીએ પહેરવાના રિવાજ પ્રાચીનકાલમાં હતા. વીંટીએ સુવ`, રત્ન અને મેાતીની બનાવવામાં આવે છે. રત્નજડિત વીટીએને રત્નાલિયક તરીકે સાહિત્યકારાએ નિર્દેશ કર્યાં છે. દ્બિહીરક, ત્રિદ્વીરક, નવગ્રહ અને શક્તિમુદ્રિકા વગેરે તેના પ્રકાર છે.
'
(૪) કેશભૂષા :
-
-
કેશબંધ એક પ્રકારના કેશકલાપતુ” નામ છે. જેમાં માથાના વાળ કિરીટ – મુકુટ કે જટા -મુકુટ જેવા ગૂંથવામાં આવતા. જયાનેા સામાન્ય અર્થ શિરાપ્રદેશ ઉપરના વાળ એવા થાય છે. પરંતુ જટામુકુટ એટલે માથાના વાળ એવી રીતે બાંધવામાં આવે છે કે જેના સંસ્કરણમાંથી મુકુટના ભાવ વ્યક્ત થાય. જેમ સ્ત્રીએ વિવિધ પ્રકારે કેશબધ કરી તેમાં સુઉંદર કલાકૃતિઓ ગૂંથે છે, તેવી જ
