________________
[ ૧૯૬ ]
તાવિક લેખસંગ્રહ કરી શકે છે તેથી તે રૂપી કહેવાય છે તેવી જ રીતે પવનને આંખ નથી ગ્રહણ કરતી પણ તેમાં રહેલા સભૂત સ્પર્શ તથા ગંધને ત્વચા તથા નાક ગ્રહણ કરે છે માટે પવન પણ રૂપી જ હોઈ શકે છે. અંધારું કાળું દેખાય છે, તેને સ્પર્શ ઠડ હોય છે અને તે આંખ તથા સ્પર્શ ઈદ્રિયથી ગ્રહણ થાય છે પણ તેમાં રહેલે રસ તથા ગંધ અસદુભૂત હોવાથી નાક તથા જીભથી ગ્રહણ થઈ શકતા નથી તેથી અંધારામાં રસ તથા ગંધને સદ્ભાવ નથી તો પણ તે રૂપી કહી શકાય. જે વસ્તુ રૂપી ન હોય તે તેને કેઈ પણ ઇદ્રિય ગ્રહણ કરી શકે નહિં. એક એ નિયમ છે કે-પાંચે ઈદ્રિયમાંથી જે વસ્તુને એક પણ ઇદ્રિય ગ્રહણ કરી શકતી હોય તે તે વસ્તુ રૂપી સમજવી. કેટલીક વસ્તુઓમાં પાંચે વિષય ઉદ્ભૂત (પ્રગટ) હેવાથી પાંચે ઇદ્રિ ગ્રહણ કરી શકે છે ત્યારે કેટલીકમાં ચાર, ત્રણ, બે અથવા તે એક જ વિષય ઉદ્દભૂત હેય તે તેના પ્રમાણમાં તેટલી જ ઇક્રિયેથી તે વસ્તુ ઓને બોધ થાય છે. તાત્પર્ય કે ચાહે એક ઇંદ્રિયથી ગ્રહણ થાય કે અનેક ઇંદ્રિયથી ગ્રહણ થાય પણ ઇંદ્રિયગ્રાહ્ય વસ્તુ માત્ર રૂપી જ હોઈ શકે છે.
જેમાં વર્ણ, ગંધ રસ તથા સ્પર્શ ન હોય તે કાંઈપણ વસ્તુ નથી એમ ન કહી શકાય. તે વસ્તુ તે છે પણ તેમાં રૂપના બોધક વદિ ન હોવાથી તે અરૂપી કહેવાય છે, છતાં અલ્પજ્ઞ માનવીઓની એવી માન્યતા થઈ ગઈ છે કે કેઈપણ ઇંદ્રિયથી ગ્રહણ ન થાય તે આકાશકુસુમની જેમ અવસ્તુ જ છે. વર્તમાનકાળમાં કહેવાતા વિજ્ઞાનથી કેટલાક સાધને બનાવવામાં આવ્યા છે તે દ્વારા કેટલીક રૂપી વસ્તુઓ કે જે સૂક્ષ્મ હેવાથી
