________________
નવમીમાંસા
[૧૯૧ ]. લઈને અજીવને નિષેધ કરવામાં આવે તે જીવમાં પણ સ્કંધ તથા દેશમાં જાતિ તથા લિંગની સમાનતા હોવાથી નજીવને પણ નિષેધ થઈ શકે છે. તાત્પર્ય કે-જેમ અજીવ સ્કંધમાં અજીવપણું અને પુરુષલિંગપણું રહેલું હોવાથી તે દેશ અજીવ જ કહેવાય પણ અજીવ કહેવાય નહિં તેવી જ રીતે જીવના સ્કંધમાં પણ જીવત્વ જાતિ તથા પુલિંગપણું રહેલું છે તેવું જ તેના દેશમાં પણ રહેલું હોવાથી જીવને દેશ નેજીવ હેઈ શકતો નથી પણ તે જીવ જ હઈ શકે છે. આ પ્રમાણે વિચાર કરતાં જીવ કે અજીવ જેવી જીવ-અજીવથી ભિન્ન ત્રીજી રાશી બની શકતી નથી.
શાસ્ત્રમાં બતાવેલા સમભિરૂઢ નયના મતથી પણ જીવથી ભિન્ન નેજીવ જેવી કેઈપણ વસ્તુ સિદ્ધ થઈ શકતી નથી, કારણ કે સમભિરૂઢ નયવાળ કહે છે કે –“fમ સે ઉપલે
તે ઘgણે નોક” અર્થાત્ જીવસ્વરૂપ જે પ્રદેશ તે પ્રદેશ જીવ. આ પ્રમાણે કર્મધારય સમાસ કરીને જીવ તથા પ્રદેશનું એકાધિકારણ બતાવે છે પણ ભિન્ન અધિકરણ બતાવતું નથી. જે જીવ તથા દેશનું ભિન્ન અધિકરણ માનવામાં આવે તે બંને ભિન્ન થઈ જાય પણ આ સ્થળે જેમ લીલું કમળ કહેવાય છે તેમાં લીલે વર્ણ વિશેષણ તથા કમળ વિશેષ્ય બંનેનું એકાધિકારણ બતાવીને અભિન્ન જણાવ્યા છે તેમ જીવ તથા દેશમાં પ્રથમ એકાધિકરણદ્વારા અભિન્નતા જણાવી છે. તેથી જીવને જ જીવપણે કહ્યો છે પણ જીવથી ભિન્ન વસ્તુને ને જીવ બતાવી નથી.
વસ્તુસ્થિતિ એવી છે કે સમભિરૂઢ નયવાળે દેશ તથા
