________________
યોગરાજનું હૈયું ભરાઈ આવ્યું. એમની આંખમાંથી દડ-દડ કરતી આંસુધાર વહી ચાલી. એમણે પુત્રોને ફક્ત એટલું જ કહ્યું :
બેટાઓ ! મારું હૈયુ આજે ચીરાઈ ગયું છે, લૂંટની લોહિયાળ લક્ષ્મી આપણા રાજયમાં? લૂંટ, ભલે તમે ચલાવી, પણ આ લોહિયાળ લક્ષ્મીનું પ્રાયશ્ચિત હું કરીશ. મારો નિર્ણય અણનમ છે. હું આજે જ ચિત્તા-પ્રવેશ કરીને તમારા આ પાપનું પ્રાયશ્ચિત કરવા શહીદ બનીશ !”
ક્ષેમરાજની બાજી ઉંધી વળી ગઈ. એ નહોતો ધારતો કે, આ પાપ આટલું બધું કારમું નીવડશે ને એનું પ્રાયશ્ચિત કરવા જતા, યોગરાજ શહીદીભર્યા મોતને હસતે મોઢે ભેટી પડશે. એ બોલ્યો :
પિતાજી! પિતાજી ! શું અમારા પાપનું પ્રાયશ્ચિત વળી આપને કરવાનું હોય ? ને એય આટલું બધું કડક ? અગ્નિસ્નાન ? પિતાજી, શાંત થાવ !”
“ના બેટા ! નિર્ણય તો હવે નહિ ફરે. તમે તો મારી હત્યા કરી છે. રાજાઓને માટે આજ્ઞાભંગ એ શસ્ત્ર વિનાની હત્યા છે. હવે હું તમને શી શિક્ષા કરું ! મારા દેહની તમને તમા છે, દિલની ને આદર્શની નહિ ! આ દેહ ભલે ચેહમાં બળીને ખાક થતો. એનો એક એક કણ, સંસ્કૃતિનો ઉપદેશક બનીને બ્રહ્માંડમાં ઘૂમી વળશે, તમારા પાપનું પ્રાયશ્ચિત હું ન કરું. તો એનો ભાગીદાર હું પણ ગણાવું. અને આ ભાગીદારીનો આખરી અંજામ તમે જાણો છો ? તમારું આ પાપ કાલે ગુજરાતભરમાં ઘૂમી વળે, ઠેરઠેર લૂંટને લોહીના ચોતરા જામે; એટલે બધા પાતકોનો અંજામ મારા શિરેય આવે ! એના કરતાં સંસ્કૃતિ રક્ષા કાજે આ દેહને હોમી દઈને એ કરપીણ અંજામને અટકાવી દેવો શું ખોટો? ક્ષેમરાજ ! તેં વહાણો પર લૂંટ નથી ચલાવી, પણ મારા લોહી પર તે લૂંટ ચલાવી છે. મારો નિર્ણય અફર છે. જા, મંત્રીશ્વરને મોકલ !”
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૫
——
~
૪૯
