________________
જે રાજ્યે દીવાનની ખાનાખરાબી કરી નાખવામાં જરાય કસર રાખી ન હતી, એ પોરબંદર-રાજ્ય તરફની આવી વફાદારી-વૃત્તિ પર ઓળઘોળ બની જઈને નવાબે એની ભરપેટ પ્રશંસા કરી, અને થોડા દિવસની મહેમાનગતિ બાદ દીવાનને જ્યારે વિદાય આપી, ત્યારે બક્ષિસરૂપે નવાબે એવી જાહેરાત કરી કે, દીવાન ઉત્તમચંદની વીરવૃત્તિ અને વફાદારીની કદરરૂપે કુતિયાણામાં કોઈ પણ જાતની જકાત વગર પેઢી-દુકાન ચલાવવાનો કાયમી પરવાનો જૂનાગઢ-નવાબ તરફથી લખી આપવામાં આવે છે.
પોરબંદરમાં સગીર કુમાર પુખ઼વયે રાજ્યાભિષિક્ત બનતા એમણે દીવાન ઉત્તમચંદ ગાંધીને પુનઃ પોરબંદર આવવાનું આમંત્રણ તો આપ્યું. પણ ઉત્તમચંદે એનો સસ્નેહ અસ્વીકાર કર્યો, આમ છતાં ઉત્તમચંદના છ પુત્રોમાંથી છઠ્ઠા કરમચંદને દીવાનપદે અભિષેકીને પોરબંદરે પોતાની ફરજ અદા કરી. કરમચંદના પુત્ર મોહનદાસ ‘ગાંધીજી' તરીકે ઇતિહાસમાં અંકિત બની શક્યા. આમ, ગાંધીજીને મળેલા અમુક અમુક ગુણોના અંશ દાદા દીવાન ઉત્તમચંદ ગાંધી તરફથી મળ્યા હતા, એમ માનવું-કહેવું જરાય અયોગ્ય નહિ ગણાય.
Co
૫૬ સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૧
