________________
૧૦૪
આ રીતે શ્રી તિર્થકર કેવળી ભગવતેએ સમસ્ત જગતના વિકાલિક સ્વરૂપને જે અવિરૂદ્ધ અર્થથી જણાવેલ છે તેજ અર્થને શ્રી ગણધર ભગવંતોએ દ્વાદશાંગીરૂપે શાસ્થિત કહ્યો છે. દ્વાદશાંગીને સમસ્ત જગત સ્વરૂપના અવિરૂદ્ધ વાચ્ય-વાચક ભાવને સંબંધ જણાવીને હવે શ્રતરૂપ શબ્દને અર્થની સાથે જે વાચ્ય-વાચક સંબંધ છે તે જણાવીએ છીએ. શબ્દ અને અર્થને જે વાચ-વાચક સંબંધ છે. તે અનેકનિક હોય છે. એટલે વાચક-શબ્દથી વાચાર્યનું જ્ઞાન થાય પણ છે અને નથી પણ થતું તેમજ વાચ્યાર્થીનું જ્ઞાન વાચક શબ્દદ્વારા પણ થાય છે. અને શબ્દ વગર પણ થાય છે. તે માટે મને જાણનાર જ્ઞાનના પાંચે ભેદનું સ્વરૂપ જાણવું જરૂરી છે. સકળ શેયને જાણવાના સામર્થ્યવાળે આત્માને જ્ઞાનગુણ છે. તે જ્ઞાનગુણ પાંચ પ્રકારના જ્ઞાનાવરણીય કર્મોથી અવ
યેલ એટલે ઢંકાયેલા હોવાથી તે તે આવરાક કર્મોની અપેક્ષાએ તે તે કર્મોનો ક્ષય અને ક્ષશિયજન્ય જ્ઞાન પાંચભેદવાળું છે. તે પાંચ પ્રકારના જ્ઞાનનું સ્વરૂપ આ પ્રમાણે જાણવું. (૧) મતિજ્ઞાન (૨) શ્રતજ્ઞાન (૩) અવધિજ્ઞાન (૪) મન પર્યવજ્ઞાન (૫) કેવળજ્ઞાન.
(૧) મતિજ્ઞાન; તે મન અને ઈન્દ્રિય નિમિત્તક જે જ્ઞાન થાય તે મતિજ્ઞાન જાણવું.
(૨) શ્રતજ્ઞાન તે-વાય-વાચક સંબંધના ભાવરૂપે જે જ્ઞાન થાય તે શ્રુતજ્ઞાન જાણવું
