________________
આત્મવિજયનો માર્ગ જો કે ધ્યાન, સમાધિ દરમિયાન ચારેય કષાયો અને તેમના પ્રભાવો સંપૂર્ણપણે દૂર થઈ ગયા હોય, જેથી લોભની કક્ષા કાયમ માટે શૂન્ય થઈ ગઈ હોય તો વ્યક્તિ દસમા ગુણસ્થાનકથી સીધો બારમા ગુણસ્થાનકે પહોંચી જશે. બારમું ગુણસ્થાનક છે – ક્ષીણ મોહ. ૭.૫ ગુણસ્થાનક બારમાથી ચૌદ
બારમું ગુણસ્થાનક મેળવતાંની સાથે જ મોહનીય કર્મ સિવાયના મુખ્ય કાર્મિક ઘટકો આપોઆપ દૂર થઈ જાય છે. પરિણામે તેરમું ગુણસ્થાનક પ્રાપ્ત થાય છે, જે કેવળી અવસ્થા છે. તેને ““સયોગ કેવળી અવસ્થા” કહે છે. આ ગુણસ્થાનકમાં ભૌતિક શરીર માટે જરૂરી ક્રિયાઓ કે પ્રવૃત્તિઓનું નિયમન માત્ર યોગથી થાય છે. જો કે આ ક્રિયાઓથી નવા કામણો બનતા નથી. વળી કેવળી હોવાથી અઘાતીય કાર્મિક ઘટકો છેવટે કિશું શેષ ન રહે ત્યાં સુધી ક્રમશ: ખરતા રહે છે. અંતિમ ક્ષણોમાં શરીર સંપૂર્ણ સ્થિર સ્થિતિમાં રહે છે. આ અવસ્થા છે – સયોગ કેવળી અવસ્થા અને તે ચૌદમું ગુણસ્થાનક છે. આ સ્થિતિ મોક્ષ પહેલાં વધુમાં વધુ ૪૮ મિનિટ રહે છે. મૃત્યુ થતાંવેત આત્મા સંપૂર્ણપણે અને કાયમ માટે જન્મમરણના ચક્રમાંથી મુક્ત થઈ જાય છે અને મોક્ષ પામે છે. સારણી ૭.૩ માં આ ઉચ્ચતર ગુણસ્થાનકોની વિગતો આપી છે. સારણી ૭.૩ઃ આખરી ત્રણ ગુણસ્થાનકો અને તેમની અવસ્થાઓ ગુણસ્થાનક નામ
અવસ્થા ક્ષીણ મોહ
સયોગ કેવળી અવસ્થા તીર્થંકર ૧૪
અયોગ કેવળી અવસ્થા મોક્ષ તરફ અહીં એ બાબતે ધ્યાન આપવું કે ગુણસ્થાનક ચાર એ “અવિરત સમ્યમ્ દષ્ટિ”ની પ્રાપ્તિ છે; ગુણસ્થાનક પાંચ એ નીચલા વ્રતોની સાંસારિક અવસ્થા છે; ગુણસ્થાનક છે એ સંતના સ્તરના ઉચ્ચ વ્રતોની અવસ્થા છે; ગુણસ્થાનક સાત એ આધ્યાત્મિક ગુરુ જેવી અવસ્થા છે; ગુણસ્થાનકો આઠથી દસ એ આધ્યાત્મિક ઉપાધ્યાયની અવસ્થા છે;
૧૨
૧૩
