________________
જૈન ધર્મની વૈજ્ઞાનિક આધારશિલા હોય તો તેની અસર એટલા દીર્ઘકાળ સુધી રહેતી નથી. જો કે માત્ર એકેન્દ્રિય જીવના નાશથી ઉદ્ભવતા કાર્મિક દ્રવ્યની અવધિ મર્યાદિત હોય છે. ક્રોધ, માન, માયા અને લોભથી થયેલા કર્મના ક્ષય માટે, પરંપરાગત રીતે અનુક્રમે ૨ માસ, ૧ માસ, એક પખવાડિયું અને ૪૮ મિનિટથી ઓછો સમય હોય છે. સંભવતઃ લોભથી આચરેલી અહિંસાથી થયેલા કર્મના ક્ષય માટે આ સમય હોઈ શકે. જો કે ક્ષયનો મહત્તમ પ્રભાવ, ચારેય ભાવની મંદતાને આધારે વધુ ઘટે છે. અલબત્ત, સ્થિરતા (યોગરહિત સ્થિતિ) દરમિયાન કોઈ કાર્મિક દ્રવ્ય ઉદ્ભવતું નથી. આથી માત્ર બાકીના કાર્મિક દ્રવ્યનો ક્ષય થાય છે.
સકારાત્મક અહિંસાના અમલીકરણ માટે ભૌતિક, માનસિક કે વાણીની ક્રિયામાં સંપૂર્ણ જાગૃતિ જરૂરી છે. મહાવીરસ્વામીએ પોતાના મુખ્ય ગણધર ગૌતમસ્વામીને વિવિધ વ્યાખ્યાનોથી, ઉપદેશથી આ બાબતો જણાવી છે (પરિશિષ્ટ ૩ બ, અવતરણ ૬.૪).
એક પળ માટે પણ પ્રમાદ ન કરવો.”
તે પછીના અવતરણમાં વર્ણવ્યા મુજબ એના ચાર વ્યાવહારિક ઘટકો છે : મૈત્રી, કરુણા, અનુમોદના(ગુણગ્રહણ) અને સમતા (પરિશિષ્ટ ૩ બ, અવતરણ ૬ ૫). | ‘તમામ જીવો પ્રત્યે મૈત્રી; ગુણસંપન્ન, પુણ્યશાળી પ્રત્યે અનુમોદના; દુઃખી પ્રત્યે કરુણા અને સાચાં મૂલ્યો ગુમાવ્યાં છે તેવા પ્રત્યે સમતા કેળવવી.”
આ જ વિચાર ‘ચિત્રભાનુના પ્રેરણાદાયી કાવ્ય જે હવે જાણીતું ભજન છે – “મૈત્રી ભાવનું....” તેમાં વ્યક્ત કરેલા છે (જુઓ મરડિયા, ૧૯૯૨).
એને અનુરૂપ ઉદાહરણ, પોતાના લક્ષ્ય તરફ એક કાર ચલાવવાનું છે. કાર એ જબરજસ્ત શક્તિ ધરાવતું વાહન છે. એ માટે તમે કાર કેવી રીતે ચલાવો છો અને કયો રસ્તો લો છો એટલું જ નહિ, પરંતુ પ્રતિ સેકન્ડ રાખવાની સાવધાની મહત્ત્વની છે. આ જ ઉદાહરણ વિશે આપણે પ્રકરણ ૮ માં ફરી વિચારીશું.
