________________
જન્મ અને મરણનાં ચક્ર
૩૭
મૃત્યુ વેળાએ, નામ કર્મ (f-કર્મ) આવનાર ભવ માટે ખાસ સંજોગોનું પૂર્વઆયોજન કરે છે. આ માહિતીનું કાર્મિક શરીરમાં વહન થાય છે. મૃત્યુથી આત્મા ભૌતિક શરીરમાંથી મુક્ત થાય છે અને કહેવાય છે કે તે લગભગ તરત જ, ક્ષણમાત્રમાં, કાર્મિક દ્રવ્ય દ્વારા પૂર્વ-નિર્ધારિત ગંતવ્યસ્થાન(મંઝિલ)ની દિશામાં સફર શરૂ કરે છે. કાર્મિક શરીર અને આત્મા સહિત પરિવહન પામતું આ દ્રવ્ય, હવાચુસ્ત રીતે બંધ કરેલી કેપ્સ્યુલ(તેજસ શરી૨) જેવું જ હોય છે (જુઓ ચિત્ર ૪.૩).
આત્માની ઊર્જાથી પ્રેરિત હોવા છતાં મૃત્યુ વેળાએ તે પોતે ઈંડા કે ગર્ભમાં દાખલ થતા પહેલાં બહુ દૂર જઈ શકતો નથી. મુદ્દા ૪.૪માં વ્યાખ્યાયિત ધર્મ આ બાબત નક્કી કરે છે, સિવાય કે આત્માનો મોક્ષ થાય. ૪.૪ છ દ્રવ્યો (Existents)
હવે આપણે આત્મા અને કાર્યણ વચ્ચેની પારસ્પરિક અસર નવો ભવ, આત્માનો મોક્ષ વગેરે ક્રિયાઓ થવા દે છે તે માટેના સૃષ્ટિ વિશેના જૈન નિયમો પર ધ્યાન આપીએ. જૈનવિજ્ઞાન મુજબ બ્રહ્માંડ છ દ્રવ્યોનું બનેલું છે. તે આ પ્રમાણે છે :
૧. જીવ (Soul)
૨. પુદ્ગલ (Matter)
૩. આકાશ (Space)
૪. કાળ (Time)
૫. ધર્મ/ગતિસહાયક (Dynamic Medium)
૬. અધર્મ/સ્થિતિસહાયક(Stationary Medium)
માન્ય ભૌતિક વિજ્ઞાન પદાર્થનો સમય અને અંતર યામસંહિત કે જ્યારે નિર્દેશ તંત્ર(Co-ordinate system)ના સંદર્ભમાં વિચાર કરે છે, જૈનવિજ્ઞાનમાં આત્માનો સમય, અંતર, આકાશ અને પદાર્થ, દ્રવ્યના સંદર્ભે અભ્યાસ ક૨વામાં આવે છે. આ બધાંને દ્રવ્ય (substances) ગણવામાં આવે છે અને તે સઘળી વિચારણા માટેની એક ઉપયોગી રીત છે.
