________________
આત્મા અને કાર્મિક દ્રવ્યનો સિદ્ધાન્ત
૧૫
ચિત્ર ૨.૪ : કર્મબંધ પછી પુનર્ગઠિત કાર્મિક દ્રવ્ય (વધારે અને જાડી ત્રાંસી
રેખાઓ તથા વધારે બાહ્ય રેખાઓ)
૨.૩ મહત્ત્વના શબ્દો ૨.૩.૧ કાર્મિક પ્રક્રિયા
હવે આપણે કેટલાક મહત્ત્વના પરિભાષિક શબ્દોનું વિવરણ કરીએ. આત્મા અને કાર્મિક દ્રવ્ય વચ્ચેના બંધને કાર્મિક બંધ કે કર્મબંધ (karmic bondage) કહેવામાં આવે છે. અહીં એ નોધવું કે કાર્મિક દ્રવ્ય આત્મા સાથે હોય છે, સંગતિમાં હોય છે, પરંતુ તેનો આત્મા સાથે સીધો સંપર્ક નથી હોતો. આમ છતાં કાર્મિક દ્રવ્ય અને આત્મા સાથે વિકૃત વીર્યની સંગતિથી આગ્નવ પેદા થાય છે. આ કારણે બધી જ દિશાઓમાંથી કાર્મણ કણો આત્મા તરફ પ્રવાહિત થવા લાગે છે. ઉપરાંત આસ્રવ અને આત્માની અવરોધાયેલા વીર્યની સંગતિ આગંતુક કામણ કણો સાથે સંમિશ્રિત થાય છે. આ વધતા વિસ્તારને આપણે કાર્મિક ક્ષેત્ર કહીશું. તેને પરિણામે આત્મા સાથે સંમિશ્રિત સમગ્ર કાર્મિક દ્રવ્ય ફેરવાઈ જાય છે. આ ગતિશીલ કાર્મિક પ્રક્રિયા સતત ચાલુ જ રહે છે. આ પ્રક્રિયા ચિત્ર ૨.૧ થી ૨.૪માં દર્શાવવામાં આવી છે. કાર્મિક દ્રવ્ય સાથે સંગત આત્માને એક લંબચોરસ આકૃતિ રૂપે દર્શાવ્યો છે, અને કાર્મિક દ્રવ્યને તેના પરની ત્રાંસી રેખાઓ દ્વારા અને આસ્રવને લંબચોરસની બહાર સમાંતર રેખાઓથી દર્શાવ્યો છે (જુઓ ચિત્ર ર.૧). વાસ્તવમાં ચિત્ર ૨.૧ કાર્મિક બંધ નિરૂપિત કરે છે અને આ નિરૂપણ આખા પુસ્તકમાં વપરાશે. ચિત્ર
