________________
૧૪૦
જૈન ધર્મની વૈજ્ઞાનિક આધારશિલા
આ વિવેચન પ્રાયઃ શ્વેતામ્બર સાહિત્ય સુધી સીમિત છે. દિગમ્બર પરંપરા પણ ૬૦ ગ્રંથ માને છે, પરંતુ તે બધા જ લુપ્ત થઈ ગયા છે. તેમ છતાં તેમની પાસે અભિલેખો છે જેને આધારે કહી શકાય કે લગભગ બીજી સદીમાં બે આગમ તુલ્ય ગ્રંથ પખંડાગમ(છખંડી આગમ) અને કપાયપાહુડ(કષાય સંબંધી) રચવામાં આવ્યા. આ ઉપરાંત દદાચાર્ય (સંભવતઃ બીજી સદી)ના ગ્રંથો સર્વાધિક બોધગમ્ય છે. તેમના ગ્રંથોમાં સમયસાર, નિયમસાર, પ્રવચનસાર, પંચાસ્તિકાય વગેરે મુખ્ય ગ્રંથો છે. તેમની પરંપરાને પૂજ્યપાદે જાળવી રાખી, સમયસાર ઉપર અગિયારમી સદીમાં આચાર્ય અમૃતચંદ્ર આત્મખ્યાતિ નામની મહત્ત્વપૂર્ણ ટીકા રચી છે. અન્ય ઉલ્લેખનીય આચાર્યોમાં જિનસેન(નવમી સદી) અને સોમદેવ (દસમી સદી)નું નામ લઈ શકાય. ઉમાસ્વાતિનું તત્ત્વાર્થસૂત્ર અને સિદ્ધસેનનો તર્ક પરનો ગ્રંથ બંને પરંપરામાં માન્ય છે. આ વિષયની વધુ વિગત માટે પી.એસ.જૈની (૧૯૭૯)નું પુસ્તક જુઓ.
પ્રથમ વર્ગના અંગ આગમગ્રંથો અર્ધમાગધી ભાષામાં રચવામાં આવ્યા છે. અર્ધમાગધી ભાષા મગધની લોકભાષા અથવા પ્રાકૃતની એક ઉપભાષા છે. ઉમાસ્વાતિ અને તેમના ઉત્તરવર્તી આચાયોએ સંસ્કૃત ભાષામાં ગ્રંથો રચ્યા છે. આમ જૈનોનું વિશાળ સાહિત્ય ઉપલબ્ધ છે. પરંતુ એવું જણાય છે કે ધર્મસંબંધિત પુસ્તકોમાં ઉમાસ્વાતિના તત્ત્વાર્થસૂત્રને મુખ્ય માનવામાં આવે છે અને તેને બધા જ જૈનો પ્રામાણિક માને છે. અહીં એ પણ ધ્યાન રાખવું જોઈએ કે દિગમ્બર અને શ્વેતામ્બર પરંપરાના આગમગ્રંથોના સારરૂપે સમસુત નામનું ૭૫૬ ગાથાઓનું એક પુસ્તક પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યું છે. આ પુસ્તક ભગવાન મહાવીરના ૨૫૦૦ નિવણ મહોત્સવ સમયે સર્વસેવા સંઘ, રાજઘાટ, વારાણસીથી પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યું છે. ૧૯૯૩માં આ ગ્રંથનો અંગ્રેજી અનુવાદ પણ પ્રકાશિત થયો છે. આ પુસ્તકના અંતે આપવામાં આવેલ સંદર્ભ ગ્રંથ સૂચિનો ખંડ “અ” કેટલાક મૂળગ્રંથો અને તેના અનુવાદોનો નિર્દેશ કરે છે.
