________________
૧૧૨
જૈન ધર્મની વૈજ્ઞાનિક આધારશિલા
ઇલેક્ટ્રોનની સંખ્યા જેટલી જ પ્રોટોનની સંખ્યા હોવી જોઈએ.
૧૯૭૦ના દાયકામાં ૫૨માણુસંરચના સંદર્ભે સંજોગો બદલાઈ ગયા (જુઓ ચિત્ર ૧૦.૧). હવે પ્રાથમિક કણો (elementary particles)ના ત્રણ ગ્રુપ છે :
ક્વાર્ક, લેપ્ટોન અને ગૉજ બૉસૉન.
તેમાંથી બૉસૉન બાકીના બે કણો એટલે કે ક્વાર્ક અને લેપ્ટોન માટે ગુંદર જેવી રચના કરે છે. ક્વાર્ક ૨/૩, ૧/૩, -૧/૩ અને -૨/૩ એવો આંશિક ભાર ધરાવે છે જ્યારે લેપ્ટોન ૦ કે -૧ ભાર ધરાવે છે. આ રીતે ક્વાર્ક અને લેપ્ટોન એકબીજાથી જુદા પડે છે. વળી, બૉસૉન અન્ય બંનેથી જુદું પડે છે, કારણ કે ક્વાર્ક અને લેપ્ટોન ૧/૨ પ્રચક્રણ (spin) ધરાવે છે, જ્યારે બૉસૉન ૧ પ્રચક્રણ ધરાવે છે. ઇલેક્ટ્રોન એ -૧ ભાર ધરાવતા લેપ્ટોનનું ઉદાહરણ છે. ન્યૂટ્રોનનો ભારરહિત લેપ્ટોનનું ઉદાહરણ છે.
ક્વાર્ક બે કે ત્રણના ઝૂમખામાં અસ્તિત્વ ધરાવે છે. પ્રોટોનની જેમ ત્રણ ક્વાર્ક હોઈ શકે. ત્રણ ક્વાર્ક ધરાવતા જૂથને ‘‘બેરિઓન’” (baryon) કહે છે અને ખાસ સંજોગોમાં મળતા માત્ર બે ક્વાર્કો ધરાવતા જૂથને ‘‘મેસોન'' (meson) કહે છે. બીજા કિસ્સામાં એક ક્વાર્ક સાથે એક એન્ટીક્વાર્ક હોઈ શકે. મેસોનનું સરળતમ ઉદાહરણ છે ‘ધન પાયોન', જેમાં એક ક્વાર્ક સાથે એક એન્ટીક્વાર્ક હોય છે. અહીં એ ધ્યાન રાખવું કે ઇલેક્ટ્રોનની જેમ જ ક્વાર્કને સંરચના વગરનાં પૂર્ણ બિંદુ તરીકે આકારવામાં આવે છે.
નીચે દર્શાવેલા ગુણધર્મોથી પ્રાથમિક કણોને અલગ પારખી શકાય
છે :
(૧) ભાર અથવા ભારરહિત (રંગ)
(૨) દ્રવ્યમાન
(૩) પૂર્ણન (મૂળભૂત કોણીય આવેગ) (૪) જીવનકાળ
(૫) બળ (ચાર પ્રકાર, જુઓ મુદ્દો ૧૦.૩)
-
